Fragment książki “Kabała explicite”, Władysław Z. Glinic, Oficyna “Pod Ulem”, Toruń 2002
Będzie o kabale explicite – jasno; wyraźnie bez osłonek – na ile zdołam.
O kabale implicite – domyślnie, w sposób uwikłany, włączając to, co inni mówią i co ja o tym myślę już było. I jest wciąż dostępne, opublikowane w Serii Wydawniczej WWP „Ex Oriente Lux” (marzec 5999/1999). Była tam mowa o Istocie – jaka jest Implikacjach, Metodologii, Metodach i Rodzajach Kabały. -To wszystko może wydawać się zbyt dalekie i obce. -Trzeba więc jeszcze powiedzieć coś bez osłonek, aby ją przybliżyć.
REFLEKSJA HISTORYCZNA
Kabała, różnie literowana, interpretowana, oznacza: tradycje, przekaz. Implikuje zawsze wiedzę tajemni, przekazywaną ustnie wtajemniczonym. -Jest zbiorem mistycznych spekulacji, który powstał w kręgu kultury żydowskiej. I jak odnotowuje Richard Cavendish w Leksykonie „Świat Tajemny Magii, Okultyzmu i Parapsychologii” (Wyd. Łódzkie przekład z angielskiego, Łódź 1992) nie pozostała wyłącznie w tym kręgu. Rozentuzjazmowała w swoim czasie chrześcijańskich mistyków w okresie renesansu. Wywierała wpływ na mistyków, zwolenników różnych kierunków magii w XIX i XX wieku. Podobno pod jej wpływem znalazł się Freud. Nie ominęła w sferze znaczeń ezoterycznych wolnomularstwa.
Początki kabały tkwi. gdzieś w mrokach dziejów. Znane są legendy o jej boskim pochodzeniu. -Bóg miał nauczyć kabały grupę wybranych aniołów, aby ją przekazali Adamowi po to, by mógł się wydostać z niedoli w jaką popadł po swym upadku. Adam to co wiedział przekazał Setowi, ten Noe, dalej Abrahamowi. I tak .do Mojżesza, a od niego do Arona, Dawida i jego syna Salomona. Tu można się zatrzymać w tej legendzie. Trochę to przypomina poszukiwanie początków wolnomularstwa. Tak daleko one nie sięgaj, ale w jakimś sensie do Salomona tak. Z legendą, gdzieś tysiąc lat do nowej ery, czasu budowy Świątyni Jerozolimskiej.
Rozpowszechniony jest pogląd, prezentowany m.in. przez Zdzisława L. Nikulę w książce „Kabała Przedwieczna Mądrość’ (Aquarius, Zakopane 1995), że początki kabały sięgają Drugiej Świątyni t.j. około 515 r. przed n.e. Zestawienie tych dwóch dat może i daje pole do spekulacji i rywalizacji w poszukiwaniach początków: kto pierwsze czy wcześniej. Ale pozostawmy to poszukiwaczom. Istotniejszym jest w tych historycznych spekulacjach to, że badaczy mistycyzmu żydowskiego irytuje fakt łączenia kabały z innymi kierunkami tradycyjnymi. Zapewne i to co znalazło się i wolnomularstwie. Jakoś jest tu ignorowany fakt, że kabała jest zbiorem spekulacji i rozmyślań wokół pewnych tematów. Niezwykle skomplikowanym, zawiłym, tajemnym. Nie posiada ona spójnej konstrukcji. – Znane są znaczne różnice pomiędzy klasyczną kabały powstałą w XII – XIII wieku na południu Francji i w Hiszpanii a późniejszą. W szczególności XVI wieczną i współczesną.
Tajemniczość kabały przyciągała i przyciąga różne kierunki ezoteryczne. Ujawniło się to w okresie pewnego zauroczenia kabałą w Europie, po XVI wieku. Już wówczas fascynowała kabała środowiska także nie żydowskie. Mogła i zainteresowała także i wolnomularstwo. I tyle w tym miejscu o tym.
MYŚLENIE KABALISTYCZNE
Myślenie kabalistyczne. Jest i takie myślenie. I nie jest to jedynie myślenie kabalistów. To raczej pewien rodzaj myślenia, jaki wprowadziła kabała.
Jerzy Ochman w „Peryferiach Filozofii Żydowskiej” (Universitas, Kraków 1997) jako myślenie kabalistyczne określa szczególny rodzaj medytacji, wprowadzony przez kabałę. Medytacji ideowej, która opiera się na sterowaniu podświadomością. Osiągano to przez zastosowanie określonego porządku medytacji i wprowadzenie nowej logiki.
Dzieła kabalistyczne zawierały podpowiedzi na jakie idee kierować myśli. Były to w szczególności idee Boga oraz idee narodu. Autorzy poszczególnych dzieł wypełniali w tym główną rolę.
Myślenie kabalistyczne jest charakterystyczne dla mistyki religijno-narodowej. Pojawiło się ono po zburzeniu Drugiej Świątyni i rozproszeniu Żydów poza Palestyną. Zrodziło je pytanie: gdzie jest Bóg? – Mistyka udzielała odpowiedzi na to pytanie koncepcji Boga, jako „Obecności Bożej” – obecności Boga wszędzie.
Kontemplacja przez wytwarzanie silnego mistycyzmu doprowadzała do atmosfery, w której następowało niemal doznanie fizycznej obecności Boga.
Różne systemy kabały stosowały różne metody ukierunkowujące myśli kontemplujących. Najbardziej popularna była medytacja imienia Boga.
Oddaleni od Palestyny Żydzi zadawali też pytanie: gdzie jest naród? – Mistyka odpowiadała, że wraz z Bogiem. Ponieważ Bóg jest w narodzie, więc jest z nim w rozproszeniu. I tak od koncepcji Boga do narodu. A więc po prostu: naród tam gdzie Bóg.
Trudno się oprzeć refleksji, że od tamtych czasów to myślenie wciąż obecne. Daje ono o sobie znać w sporach tożsamości Żydów, w szczególności w Polsce, a osobliwie w żydowskich teologiach holocaustu. – Ile tu z mistyki, a ile z bólu rozdrapywanych ran? Jest przecież teraz Medinat Izrael.
Myślenie kabalistyczne już dawno przestało należeć wyłącznie do kabały i kabalistów Nie oznacza to, że kabalistyczne myślenie obecne poza środowiskiem żydowskiej mistyki religijno-narodowej, przejmuje idee skupione na Bogu i narodzie. To co budzi zainteresowanie i przyciąga do kabały różne kierunki i orientacje to przede wszystkim rodzaj i po części metody medytacji. Dowodzi tego zwłaszcza zainteresowanie gematrią – geometrią tajemną itp.
MYŚLENIE SEFIROTYCZNE
Myślenie sefirotyczne. Wyróżniane jest i takie myślenie. Zapewne dlatego, że choć sięga może głębiej kabały, posługuje się jej metodami kontemplacji, nie ogranicza się do kontemplacji. – Myślenie sefirotyczne jest skupione na sefirach, oznaczających emanację boski, z myślą o Bogu, zawartym w sefirach, w boskich kanałach, siłach, liczbach, literach, wyrazach. Ale akcent z Boga jest w nim przenoszony w sefiry. – Punktem wyjścia tego myślenia jest teza: o Bogu nic nie wiadomo, tyle tylko, że jest nieskończonością.
W ten sposób myślenie o Bogu staje się raczej medytacją o sefirach czasem wybranych. Przyjmując, że sefiry znajdują się w konkretach, ponieważ siły boskie są wszędzie, w całej rzeczywistości, myślenie sefirotyczne zmierza do praktycznych wniosków i działań.
Myślenie sefirotyczne zapładniało umysł i wyobraźnię. Uruchamiało ono cały zasób pojęć i wniosków, pobudzających wszelkie Formy myślenia. Dlatego nie mogło się ograniczać, czy wyczerpywać w kontemplacji. Przemyślenia i osiągane rezultaty wprost zmierzały do zastosowania ich w życiu. A to już nie mistyka, zwłaszcza religijno-narodowa.
W każdym przypadku, myślenie sefirotyczne polegało na kontemplacji sefir: wszystkich, kilku czy nawet jednej. Najistotniejsze w tych kontemplacjach, pobudzające wyobraźnię, były określenia Imion Bożych w porządku sefirotycznym. Jako, że słowo Bóg nie jest jego imieniem. Określenia są jakby imionami.
Sefiry, oznaczające emanację boską są narzędziami przejawiania i działania Boga. Imiona wyrażają naturę Boga. Wszystko to utajone, ale przy pewnej wiedzy odsłaniane. Czy tylko wiedza?
Sefiry prezentowane są najczęściej w następującym porządku:
pierwsza – Kether /korona;
druga – Chokmah /Mądrość, Miłość;
trzecia – Binah /Życie, Rozum;
czwarta – Gedulach – /Łaskawość, Dobroć, Miłosierdzie;
piąta – Geburah – /Sprawiedliwość, Surowość;
szósta – Tipereth /Piękno, Harmonia;
siódma Netzah – /Zwycięstwo, Pokój;
ósma – Hod /Sława, Chwała;
dziewiąta – Jesod /Fundament, Forma, Roztropność;
dziesiąta Malkuth /Królestwo.
Do rozmyślań jest nie tylko to, co w znaczeniach poszczególnych sefir. Są jeszcze umieszczone w opisie nazwy planet im przypisane, ich symbole itd. Ponadto ścieżki czy arterie przepływu energii w obrębie symbolicznego Drzewa Sefirotycznego. Jest ich 22 ukośne, pionowe, poziome. Jest tu wiele do medytacji tylko, że trzeba poznać metody. – Mogło więc to zainteresować nie tylko wszelakich mistyków religijnych, ezoteryków, a w pewnym zakresie także i wolnomularzy. Ale to już inna bajka.
PERCEPCJA I ADAPTACJA NURTÓW
Kabała określana jako wiedza tajemna, przekazywana wtajemniczanym wiekami, jest współcześnie dość szczegółowo opisana. Opisana tak, ale czy i jak zrozumiana to co innego. Wędrowała ta wiedza wraz z wędrówką kabalistów, aby zatrzymać się w którejś diasporze. I aby tam zaowocować barwnie, oryginalnie stworzyć nowe nurty. Zapewne działo się tak w zależności od możliwości percepcji i adaptacji nurtów dawnych w szczególnych warunkach konkretnego kraju, środowiska, czasu itd.
„Sefer Jecirach” – najstarsze i najważniejsze dzieło kabały określane jako „klucz do kabały” powstało gdzieś w II-III wieku naszej ery, w Aleksandrii. Powstało w środowisku żydowskiej diaspory, w czasach wielkich przemian religijnych i kulturowych. Dzieło to właśnie po raz pierwszy wniosło idee dziesięciu Serifot i pobudziło większość znaczących nurtów – Jak odnotowuje Mariusz Prokopowicz w notce do swojego przekładu z hebrajskiego – „Księgi Jecirah” /PICO, Warszawa 1994/ – wokół tej księgi skupiały się setki mistyków-ezoteryków: Tworzyli oni liczne środowiska w Europie, Azji, Afryce.
W szczególności pobudziła, ona do powstania i pojawienia się „Księgi Zohar” /Blasku/ w większej części w Hiszpanii w XIII wieku. Księgi określano jako „Biblia Kabalistów”. Było to w czasie rozkwitu żydowskiego życia duchowego w Hiszpanii i Francji. Jest to zbiór traktatów o Bóstwie, o Aniołach, Demonach, Duszach i o Kosmogonii. Zbiór liczący tysiące stron; przypisywany Szymonowi ben Jochini, a opublikowany w całości przez Mojżesza z Leonu w Hiszpanii. Było to w czasach jego prześladowań przez Luciusza Aureliusza Werusa, współregenta Marka Aureliusza.
Wygnanie Żydów z Półwyspu Iberyjskiego miało szczególne konsekwencje dla kabały. Wędrówki „tułaczy wiecznych” na obszary Europy Południowej i Wschodniej, w tym do Polski, przynoszą nowe dzieła. Na tych obszarach różna jest percepcja i adaptacja kabały klasycznej. Pojawiają się tu nowe oryginalne nurty. – Nie jest możliwe ani celowe ich opisywanie. Może istotne jest zwrócenie uwagi na szczególną percepcję kabały praktycznej, nazywanej też luriańską (od imienia Izaaka Lurii z Jerozolimy). Cieszyła się ona wielkim zainteresowaniem w środowiskach chrześcijańskich, w teozofii, okultyzmie, w gnostycyzmie, w magii. Pod koniec XVII wieku znawcy Tarota dostrzegą w kabale klucz do wszelkich Układów Ubarwią je i podtrzymaj dawne nurty także chasydzi. Jest to już kabała oddalona od mistycyzmu religijnego.
Nurty kabały dawnej trafiały na obszary Europy Wschodniej, w tym do Polski, już znacznie zmienione. Z reguły następowała ich adaptacja do zainteresowań miejscowych. Decydowały o tym różnice mentalne i kulturowe. Niektóre nurty kabały łączyły się. Najczęściej łączyła się kabała teoretyczna z praktyczną, w środowiska nieżydowskich. Główne nurty kabały ulegały przeobrażeniom i rozwojom różnych wersji. 1~ak doszło do wyodrębnienia się kabały sefardyjskiej (z Hiszpanii), aszkenazyjskiej (z Niemiec).
Funkcjonuje też takie określenia, jak kabała chrześcijańska, okultystyczna, gnostyczna. Może to wydawać się dziwne, ale nie spotkałem dotąd określenia kabała wolnomularska. I to nie dziwi.
TENDENCJE I PRZEOBRAŻENIA
Dawne nurty kabały różnie oddziaływały na różne ośrodki intelektualne. Nie były one po prostu kontynuowane. Wykazywały różne tendencje zmian. Wybitni kabaliści w swoich wędrówkach z wiedzą tajemną wykazywali skłonności do ugody z innymi nurtami. Dokonywało się w ten sposób dostosowywanie kabały do mentalności i kultury ówczesnego środowiska. W wyniku ugody poszczególnych nurtów kabała nabierała swoistego lokalnego kolorytu. Zaznaczały się w niej pewne cechy szczególne, rozwijane w danym środowisku.
W ten sposób wyodrębniła się m.in. kabała prowansalska, kabała gerońska, kabała bałkańska. Nie oparły się one ogólniejszym tendencjom występującym w klasycznej kabale. W szczególności dotyczy to tendencji do „praktycyzmu”. Pobudzały tę tendencję przeżycia psychiczne i potrzeba dostosowania kabały do potrzeb człowieka.
Powstała w Cfat /Safed w Palestynie/ w XVI w. Kabała praktyczna dzięki dziełom Izaaka Lurii rozwinęła się najsilniej. W wyniku syntezy poglądów kabały teoretycznej i praktycznej oraz gnostycznej i pietyzmu ujawniła się tendencja recepcji „mistyki Palestyny”. Zaznaczyła się ona silnie w Polsce w XVII-XVIII wieku.
Wyraźnie w tym czasie zaczęło wzrastać zainteresowanie profilem etycznym zbieżnym z chasydyzmem niemieckim. Dawne skomplikowane spekulacje w kabale zastępowało syntetyczne ujmowanie całej kabały. Uwaga w coraz większym stopniu była skupiana na konsekwencjach praktycznych.
Jerzy Ochman w „Peryferiach Filozofii Żydowskiej” wskazał na szczególny ;,polski wkład” do kabały praktycznej. A mianowicie rozwój bogatej demonologii, spirytyzmu, magii /wróżb i czarów/. Ten wkład bywa traktowany jako „demonologiczne zboczenie/. Jednakże przyczynił się on do wzrostu zainteresowania kabałą. Pojawiła się nawet moda na kabałę wśród mistyków polskich i żydowskich. Mogło to mieć wpływ na dość osobliwe pojmowanie kabały w Polsce. I bodajże coś z tego do dziś pozostało.
Najistotniejszym jednak było przeobrażenie się głównych nurtów kabały z mistycznych w etyczne. Zaznaczyły się one dość wcześnie w kabale sefardyjskiej. Łączona z ideami chasydyzmu wykazywała ona humanizm, rolę i prestiż nauki. W kabale aszkenazyjskiej, która uległa wielu przekształceniom w okresie renesansu zaznaczył się związek z filozofii i nauką. Zainteresowanie filozoficzne prowadziło do zespolenia kabały z filozofią dość różnie. W szczególności od dawnych związków kabały z chasydyzmem i paranaukami do tematyki teologicznej i filozoficznej.
Zwraca uwagę instrumentalne wykorzystywanie kabały w miarę jak przemieniała się z mistycznej w psychologiczną. Na drodze od ontologii do psychologii ujawniana była nowa etyka uznawana za wyższą od dotąd głoszonej. Dobierano z kabały treści do odpowiednich rodzajów etyki.
Kabała zaczęła być traktowana jako doskonałe „archiwum”, z którego można czerpać według potrzeb. Charles Fielding w „Kabale Praktycznej” /Łódź 1997/, pisze o tym wprost, bez osłonek. Korzystanie z tego „archiwum’ może być bardzo różne i zależy od człowieka wykorzystującego. Oczywiście trzeba pamiętać, że symbole, rytuały, słowa są tylko zewnętrznymi formami, którymi trzeba się posłużyć dla wzbogacenia duchowego. Jest to pogląd upowszechniony w okultyzmie zachodnim, ale nie tylko. To tyle, aby nie powiedzieć za wiele, jak doradzaj biegli `kabaliści. Zwłaszcza, gdy jest mowa o kabale explicite – jasno, wyraźnie i bez osłonek.
*
10.02.2007.
