Karol Wojciechowski
Ostatni [IV] Porządek rytualny [obrządku francuskiego nowoczesnego] nawiązuje do Różanego Krzyża. Tytuł ten pojawia się w XVIII w. w formie Suwerennego Księcia Różanego Krzyża lub prościej – Kawalera Różanego Krzyża, a czasami również jako Rycerz Orła, Pelikana, Heredom, św. Andrzeja lub Doskonały Wolnomularz. Stopień ten, nawiązujący do tradycji bractwa różokrzyżowego, stanowi swoistą mieszankę różnorodnych tradycji chrześcijańskiego ezoteryzmu o luterańskiej i alchemicznej proweniencji. W rycie francuskim IV Porządek zamyka ścieżkę edukacji wolnomularskiej i uznawany jest za jej podsumowanie. Nowo przyjęty rycerz dowiaduje się, iż jego celem jest zsyntetyzowanie misteriów właściwych wyższej wiedzy masońskiej, która poprzedza ów Porządek i wiąże się przede wszystkim ze szczeblem Szkota.1
Dowiadujemy się w nim, że wolnomularze od czasów odbudowy Świątyni zaniedbali swą pracę i nastąpił chaos, nieład i ogólne szkody. Z powodu ignorancji i zuchwałości śmiertelników Wielki Architekt Wszechświata zrezygnował z budowy materialnych kościołów na rzecz duchowych świątyń, których istnienie nigdy nie zostało przerwane. Prawdziwe wolnomularstwo zostało prawie zniszczone, a słowo zagubione. Należy jednak skierować swe wszelkie wysiłki i znieść cierpienia, aby móc odnaleźć zaginione słowo. Jedynie prawdziwi wolnomularze mogą zrozumieć znaczenie trzech fundamentalnych kolumn; winni je też zarazem strzec. Niedoskonali masoni, którymi są domniemani nowożytni filozofowie, stracili z pola widzenia prawdziwe zasady, na których bazuje wszechświat, a nawet jeśli zostali wtajemniczeni w prawdziwe sekrety natury, stworzyli własne i sprzeczne z nimi systemy. Jako wzorce przywoływani są Zoroaster, Hermes Trismegistos, Mojżesz, Salomon, Pitagoras i Platon, którzy zgodnie nauczali, że wszechświat tak jak człowiek składa się z trzech elementów: materialnego, duchowego i boskiego. Filozofia zaś posiada trzy podstawowe cele: metafizyczny, moralny i psychiczny, które stanowią jedno z fizyką, a w ten sposób determinują wiedzę i winny zostać odkryte przez każdego masona. Wiedza ta zawarta jest w trzech pierwszych stopniach symbolicznych, a istotnym ich elementem są narodziny i śmierć. Zastrzeżona jest ona dla wybranych i przetrwała od czasów magów irańskich, hierofantów egipskich czy druidów. Dalej można się dowiedzieć, że z wiedzy egipskiej czerpało wielu słynnych filozofów – ich uczniem był zarówno Pitagoras jak i esseńczycy. Misteria funkcjonowały w formie trzech stadiów, na których stopniowo przekazywano wiedzę.2
Mistrz to ten, kto zna tajemnicę Delty i dzięki temu może tworzyć doskonałość. Delta jest produktem natury, zasadą wszelkiej prawdy. W stopniu Różanego Krzyża wszystko jest wrażliwe. Ci, którzy odkryją wzniosłą prawdę będą doskonale zadowoleni. Mowa jest o tym, że istnieje uprzywilejowana klasa wolnomularzy-filozofów, którzy posiedli ważne prawdy króla Salomona. Wraz z nim prowadzili pracę w świątyni ku chwale Wielkiego Budowniczego Wszechświata. Stąd też adepci stopnia różokrzyżowego będą prowadzeni do sanktuarium prawdy poprzez praktykę cnót i wytrwałe studia nad naturą. Priorytetem stopnia jest poszukiwanie wiedzy i prowadzenie badań, których podstawą jest interpretacja symboliki masońskiej, wiodąca do monistycznej teorii rzeczywistości bazującej na delcie – źródle, symbolu i syntezy tego, co ludzki duch jest w stanie zgłębić. Wolnomularstwo w tej interpretacji jest kontynuatorem antycznych misteriów, wbrew nazwie stopień ten natomiast nie posiada wyraźnych motywów rycerskich obecnych w szczeblach go poprzedzających. Właściwie adepci Różokrzyża nie są już więcej rycerzami tylko filozofami. Nie alchemia ani mistyka są tu celami, ale kontemplacja – i to nie samego Wielkiego Architekta lecz jego dzieł (cudów). Boga podziwia się przez naturę, ale on sam nie jest naturą. Wbrew utartym przekonaniom w tym stwierdzeniu odnajdujemy wyraźnie anty-panteistyczny akcent.3
W chwili otwarcia prac można usłyszeć, że jest to moment, w którym zasłona została rozerwana, ciemności ogarnęły powierzchnię ziemi, kolumny i narzędzi masonerii zostały złamane, gwiazda płomienista zaginęła, słowo zostało zgubione, a kamień kubiczny wydziela wodę i krew. Proszącym o przyjęcie jest Brat Rycerz Wschodu, który w poszukiwaniu zaginionego słowa przemierzył lasy i góry i który ma nadzieję odnaleźć Słowo. Doceni pomoc Braci w jego odkryciu, ponieważ pomimo poszukiwań nie jest świadomy sposobów jego rozpoznania. Zamierza odnaleźć je dzięki nowemu prawu, a umożliwić ma to siedem podróży. Kandydat zostaje też zaznajomiony ze znaczeniem trzech kolumn: wiary, nadziei i miłosierdzia, które są podstawą Związku i nowych misteriów. Przysięga zostaje złożona na Księgę Mądrości, a neofita otrzymuje regalia. Podróże przebiegają przez różne komnaty: jedną z nich jest ciemny pokój, w którym panuje smutek i cisza. Ostatecznie kandydat pytany jest „skąd przychodzi”, na co odpowiada, że „z Judei”; dalej: „przez co przeszedł” – odp.: „przez Nazaret”; „kto był jego przewodnikiem?” – odp. „Rafael”. Pod odnalezieniu słowa jego posiadacz staje się Doskonałym Masonem i otrzymuje klejnot.4
Loża stopnia 7 (IV Porządku) podzielona jest również na 3 pokoje – w pierwszym odbywają się prace w przypadku przyjęcia nowych kandydatów, drugi pokój jest Izbą Potępienia, a trzeci zwie się Suwerenną Kapitułą Różanego Krzyża, Czarnego Orła i Pelikana, Heredom, św. Andrzeja Szkockiego. Tak jak w 18 stopniu rytu szkockiego dawnego i uznanego izby oświetlane są razem przez 33 świece. W pierwszej izbie są to świece z żółtego wosku zgrupowane według zasady 11×3, świece w trzeciej izbie ustawione w ten sam sposób. Kobierzec leży w środku pierwszej izby oraz na kamieniu sześciennym w trzeciej izbie. Przewodniczący zgromadzenia nazywa się Najmędrszym i Doskonałym Mistrzem, Dozorcy – Najwspanialszymi i Doskonałymi, pozostali oficerowie – Wielce Potężnymi i Doskonałymi, a Rycerze – Ogromnymi i Doskonałymi, jednakże w momencie przyjęcia do Różanego Krzyża nie używa się określenia „Doskonały”. Wiek wynosi 33 lata, słowo przejścia to Emmanuel Deus Nobiscum Reponse, na które odpowiada się: Pax Vobis lub Pax Profonde, słowo święte brzmi: INRI.5
Pierwotna wersja, mimo ezoterycznej proweniencji, pomija milczeniem alchemiczną interpretację słowa I.N.R.I. – dominuje natomiast akcent chrześcijański: Jezus Chrystus i nowe prawo stają się motywem przewodnim. Istotnym elementem rytuału jest Ostatnia Wieczerza, na której błogosławi się spożywany posiłek dla chwały Wielkiego Budowniczego Wszechświata i satysfakcji spożywających. Przypomina ona nieco chrześcijańskie misteria, jej istotnym elementem jest chleb i wino. Bracia wymieniają pocałunki braterskie. Rytuał zdaje się nosić cechy chrześcijańskiej ortodoksji: mowa jest w nim o ofierze Abrahama, Pelikan przedstawiony jest jako symbol niewinnego Jezusa Chrystusa, trójkąt wyobraża wszechpotężna Najświętszą Trójcę, siedem świeczników przedstawia siedem darów Ducha Świętego, które otrzymuje się dzięki Jezusowi, gdyż jego ofiara zmyła wszystkie grzechy. Jagnię symbolizuje eucharystię.6
Interpretacja ta skupia się na misterium odkupienia. W jaki sposób ryt Różanego Krzyża posiada aż tak silnie religijny charakter? Żeby to zrozumieć, należy przyjrzeć się epoce Oświecenia, gdzie w przypadku wolnomularstwa racjonalizm nie był najważniejszą cnotą i dążeniem. Silnie chrześcijańskie cechy pierwotnej wersji stopnia Różanego Krzyża okazały się z biegiem czasu uciążliwe i kłopotliwe dla wielu wolnomularzy. Dlatego też w 1860 r. stary rytuał został zastąpiony nowym, określanym umownie jako „Filozoficzny Książę Różanego Krzyża”, który dobrze przyjął się w środowisku masonerii francuskiej (zwłaszcza w rycie francuskim i szkockim) jako znacznie bardziej uniwersalny i akceptowalny również dla niechrześcijan.7
W oryginalnym rycie francuskim Różany Krzyż stanowi szczyt systemu i wiąże się z liczbą „7”, która ma zarówno naukową jak i tradycyjną wartość, gdyż w naukach masońskich jest mowa o siedmiu stopniach świątynnych, o siedmiu sztukach wyzwolonych, siedmiu grzechach głównych. Liczba siedem, składająca się z „3” oznaczającej loże błękitne i z „4” symbolizującej wyższe porządki, wyraża doskonałość. W obrządku nowoczesnym siedmiu mistrzów ma prawo założyć sprawiedliwą i doskonałą lożę, siedmiu mistrzów zostało też wysłanych na poszukiwanie ciała mistrza Hirama. Siedem było cudów świata, taka też liczba miast spierała się o zaszczyt bycia kolebką Homera, tyle również sakramentów świętych wymienia chrześcijaństwo. W ogóle przywiązywanie sporej wagi do liczb stanowiło przedmiot jednej z nauk tajemnych – arytmozofii.8
(…)Zdaniem niektórych pisarzy masońskich ryt francuski ma wyraźnie astronomiczne znaczenie i symbolizuje słońce przechodzące przez poszczególne cztery pory roku. Wedle takiej interpretacji Mistrz Wybrany reprezentuje żywioł ziemi i porę wiosenną, Mistrz Szkocki przedstawia żywioł powietrza i lato, Kawaler Wschodu – wodę i porę jesienną, zaś Kawaler Różanego Krzyża – ogień. Nie wydaje się, żeby ostatni stopień poświęcony był zimie, ale taki mógłby płynąć naturalny wniosek.9
17 maja 1999 r. Rada Zakonu Wielkiego Wschodu Francji pod przewodnictwem Wielkiego Mistrza Philippe Guglielmiego powzięła rezolucję o oficjalnym wskrzeszeniu Wielkiej Kapituły Generalnej WWF. W tym samym roku jej odtwórcy dokonali nowego opracowania i kodyfikacji poszczególnych wyższych Porządków rytu francuskiego. (…). Zresztą ryt został wskrzeszony z zamiarem służenia głównym celom i zasadom WWF, dlatego też łącznikiem i spoiwem jednoczącym obydwie organizacje są następujące zasady: absolutna wolność sumienia; dalsze doskonalenie zapoczątkowane na poziomie lóż błękitnych; wspólna aktywność mistrzów masonów; konstrukcja symbolicznej świątyni zewnętrznej przez kapituły rytu francuskiego.10
Wyższe stopnie lub Porządki rytu francuskiego oparto na czterech głównych zasadach: 1/ pogrupowanie i kodyfikacja czterech wielkich rodzin stopni + stopnie błękitne + dodatkowy Porządek jako ciało administracyjne, strażnik tradycji i konserwator obrządków, esencja rytu; 2/ szacunek dla odmiennych tradycji, stopni i tekstów rytualnych, poszukiwanie analogii w naukach zawartych w poszczególnych stopniach różnych systemów, grupując je w ten sposób w porządki zawierające wspólne przesłanie i wiedzę; 3/ otwarcie się na różne stopnie, a tym samym proklamowanie Wielkiej Kapituły Generalnej jako federacji różnych kapituł, tak jak Wielki Wschód Francji jest zrzeszeniem różnych lóż; 4/ Wyższe Porządki nie są czymś nowym w relacji do stopni symbolicznych, lecz czymś w rodzaju symboliczno – filozoficznej analizy pozycji jednostki ludzkiej w społeczeństwie, gdzie mason pracujący nad swoim doskonaleniem w lożach symbolicznych, efekty swego działania przekazuje światu profańskiemu (taka jest funkcja kapituł), dążąc do jednoczenia idei i postępu Ludzkości. Zjednoczenie różnych interpretacji połączone z pogłębianiem wiedzy i filozoficznymi studiami nad mitem masońskim ma przyczynić się do ugruntowania ducha wiedzy Porządków Mądrości obrządku nowoczesnego.11
(…) Czwarty Porządek [w wersji rytu francuskiego WKG-WWF] dotyczy relacji wolności i wiedzy. Wyraża ideał wolnego człowieka, wolnego od przeszkód stawianym mu przez wrogą naturę, wolnego również od przymusu wewnątrz niego samego. Nauki stopnia odnoszą się do motywu rozwoju człowieka we współpracy ze strukturami oraz działań zapewniających realizację tego ideału.12
(…) IV Porządek w swej pierwotnej wersji koncentruje się na fakcie zastąpienia starego przymierza między IHWH a ludem Izraela – nowym przymierzem między Jezusem-Bogiem a całą ludzkością. Dawne prawo przestało mieć znaczenie, a jego miejsce zajmie nowe prawo Syna, który musi zwyciężyć. Motywem przewodnim jest tu poszukiwanie nowego Słowa, które po odnalezieniu zastępuje zaginione. W tekstach oryginalnych występują podróże, a kolumny Mądrość (Salomona), Siła (Wieczności) i Piękno (dzieła Hirama) zastąpione zostają przez 3 inne filary: Wiara (w słowo Chrystusa), Nadzieja (na Zmartwychwstanie) i Miłosierdzie (miłość do całej ludzkości). Zaginionym słowem jest INRI, które oznacza Jezus Nazarejczyk Król Żydowski i nic nie wskazuje na to, żeby według pierwotnych tekstów miało oznaczać coś jeszcze innego. W opisie rytuału z 1765 r. mowa jest o pierwszej i drugiej izbie, które przedstawiają miejsce śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Drugi ma reprezentować grób – miejsce, w którym Jezus powstał z martwych. To właśnie powodowało, że wymogiem przyjęcia do tego stopnia była deklaracja wiary chrześcijańskiej, podczas gdy pozostałe Porządki mogły być nadawane zwolennikom starej świątyni (Żydom). Aby otrzymać IV Porządek konieczna była konwersja na chrześcijaństwo i ukierunkowanie się na nowe prawo. To wyjaśnia, dlaczego rytuał z „Regulateur”, przyjęty i praktykowany przez obediencje tradycjonalistyczne jak GLNF, nawet jeśli z czasem (1860 r.) zrezygnowano z wyraźnie chrześcijańsko-prozelickiej wymowy, nie może zostać zaakceptowany przez struktury bazujące na fundamencie wolności sumienia i adogmatyzmu.13
Stąd też reforma IV Porządku prowadzona była wokół idei dostosowania jego przesłania do 1 art. Konstytucji GOdF: „pracy nad materialnym i moralnym udoskonaleniem człowieka i ludzkości”. Esencją nowej wersji stopnia Różanego Krzyża nie będzie już odnalezienie zagubionego Słowa, lecz poszukiwanie Prawdy, prowadzącej do rozwoju człowieka i społeczeństwa – konstrukcji wewnętrznej i zewnętrznej Świątyni. Oczywiście, finał poszukiwań w rytuale nie prowadzi do znalezienia prawdy, ale do zapewnienia solidnych warunków dla jej odkrycia. 3 poprzednie Porządki będą miały na celu spełnienie warunków koniecznych do realizacji postulatu IV Porządku. Doskonały Wolnomularz w nowej wersji stopnia Różanego Krzyża staje się Wielkim Komandorem Świątyni. Zapewniwszy rządy sprawiedliwości, zjednoczywszy wartości i po dokonaniu rekonstrukcji otwiera on drogę społeczeństwu prawemu i oświeconemu. Słowem świętym staje się nie „INRI”, lecz „JURE”, które w nowym IV Porządku oznacza: „Justice” (Sprawiedliwość), „Unite” (Jednosć), „Reconstrucition” (Odbudowa) i „Epanouissement” (Rozwój). W ten sposób słowo „INRI”, dla wielu nie mającego żadnego znaczenie, zostaje zastąpione przez inne, mające jednoznaczną wymowę: ZAPRZYSIĘŻENIE, oznaczające pełnię wolnomularza. Żyć oznacza zmieniać, a zmieniać oznacza tworzenie bezustannych zmian.14
Publikowany wyżej tekst stanowi kompilację fragmentów rozdziału II i III książki Karola Wojciechowskiego pt. „Ryt Francuski: od alchemii do racjonalizmu. Historia, struktura i doktryna obrządku nowoczesnego – od początków masonerii francuskiej aż do czasów współczesnych”.
PRZYPISY:
1 Daniel Ligou, „Quelques reflexions…”, op.cit., s. 25.
2 Ibidem, s. 26.
3 Ibidem, s. 27.
4 Ibidem, s. 28.
5 „Le Rite Français”, Hauts Grades…, op.cit.
6 Daniel Ligou, „Quelques reflexions…”, op.cit., s. 29.
7 Ibidem, s. 30; „French Rite”: Albert Mackey, „Encyclopedia of Freemasonry”, vol. 1 (revised and enlarged by Robert I. Clegg), Chicago [br], wersja internetowa: http://www.vrijmetselaarsgilde.eu/ma%C3%A7onnieke%20encyclopedie/FMAP~1/Fmac-08.htm#fmac-20.
8 Ludwik Hass, „Sekta…”, op.cit., s. 207; „Le Rite Français”, Hauts Grades…, op.cit.
9 „French Rite”: Albert Mackey, op.cit.
10 Jean-Charles Nehr, „Les Ordres de Sagesse du Rite Français: pour faire quoi?: „Les Ordres de Sagesse du Rite Français. Acta du Colloque…”, op.cit., s. 13 i 15; „El Rito Moderno o Rito Francés”, Logias del GOdF en Canarias: http://www.godf-canarias.org/ritos/rito_1_marco.htm.
11 „Rito Francês ou Moderno”, Grande Oriente Lusitano: http://www.gremiolusitano.eu/?page_id=72; “O Rito Francês ou Moderno”. Escrito por SGCCRC, Soberano Grande Capítulo de Cavaleiros Rosa Cruz – Grande Capítulo Geral do Rito Francês de Portugal: http://www.ritofrancesportugal.com/index.php?option=com_content&view=article&id=45:o-rito-frances-ou-moderno&catid=34:publico&Itemid=54.
12 Ibidem; Jean-Charles Nehr, „Les Ordres de Sagesse du Rite Français: pour faire quoi?: „Les Ordres de Sagesse du Rite Français. Acta du Colloque…”, op.cit., s. 17 i n.; tegoż autora, „Ordres de Sagesse du Rite français: quels rituels?”, op.cit., s. 5.
13 Jean-Charles Nehr, „Ordres de Sagesse du Rite français: quels rituels?”, op.cit., s. 5; Philippe Thomas (GLNF-GChF), List do Karola Wojciechowskiego z dn. 3.05.2007 r. (w zbiorach autora).
14 Jean-Charles Nehr, „Les Ordres de Sagesse du Rite Français: pour faire quoi?: „Les Ordres de Sagesse du Rite Français. Acta du Colloque…”, op.cit., s. 17-18; tegoż autora, „Ordres de Sagesse du Rite français: quels rituels?”, op.cit., s. 6-7; „El Rito Francés. Los Altos Grados”, op.cit.
Wpisał: Karol Wojciechowski
20.02.2011.
