Karol Wojciechowski
We Francji wolnomularstwo już na początku XVIII w. wkroczyło na nową drogę rozwoju. Skromną obrzędowość angielską ubogacono tam na różne sposoby, zmieniono np. niektóre hasła, kroki i znaki, przestawiono kolumny, dodano nieznane dotąd elementy dekoracyjne, a z czasem uzupełniono rytuał inicjacyjny o wątki podróży przez żywioły i inne elementy, stąd też obrządek stosowany w lożach francuskich bardzo oddalił się od anglosaskiego pierwowzoru.
Nad Sekwaną rozpoczął się także proces tworzenia rozmaitych wyższych wtajemniczeń, tzw. stopni szkockich. W rezultacie powstała cała masa różnych rodzajów rytów i systemów, które mniej lub bardziej pokrywały się ze sobą. Wielki Wschód francuski postanowił, mimo pewnych oporów na początku, uregulować sprawę tych wyższych wtajemniczeń, jak również ujednolicić rozmaite warianty rytuałów lóż świętojańskich. W rezultacie opracowano standard (Regulateur) dla stopni błękitnych oraz dokonano wyboru najbardziej popularnych i najczęściej używanych stopni wyższych, eliminując jednak te, które wywodziły się z tradycji rycersko-templariuszowskiej. W ten sposób w 1786 r. skodyfikowano ryt 7 stopniowy, od 1799 r. określany mianem francuskiego. Po 1877 r., w związku z wykreśleniem przez Wielki Wschód Francji słowa Wielki Architekt Wszechświata doszło do nieznacznej reformy obrządku, polegającej na jego odejściu w stopniach symbolicznych od pewnych wątków religijno – mistycznych w kierunku racjonalizmu i wyeksponowania humanitarno – społecznego charakteru. W związku z obudzeniem przez Wielki Wschód Francji uśpionej Wielkiej Kapituły Generalnej pod koniec lat 90. XX w., dokonano stosownych reform także w wyższych stopniach. Jednakże większość pozostałych obediencji na świecie np. w Brazylii czy w Holandii, stosujących ten obrządek, pozostała wierna jego tradycjonalistycznemu charakterowi.
Zaprojektowany w 1786 r. przez Wielki Wschód francuski ryt nowoczesny (moderne) liczy 7 szczebli, na które składają się trzy stopnie loży błękitnej oraz cztery tzw. wyższe Porządki:
1° Kawaler Wybrany
2° Wielki Wybrany (Kawaler Szkocki)
3° Kawaler Wschodu (Rycerz Mason)
4° Kawaler Różanego Krzyża (Doskonały Wolnomularz)
Te wyższe stopnie Mądrości bywają też określane systemem Porządków Różanego Krzyża. Każdy z tych wyższych Porządków teoretycznie zawiera w sobie określoną ilość szczebli odpowiadających głównie pewnym grupom stopni wyższych rytu szkockiego dawnego i uznanego, z tym że reprezentatywny dla każdego z nich jest tylko jeden tytuł i rytuał.
Stroje masońskie Rytu Francuskiego Nowoczesnego od stopnia mistrza:
Oprócz wspomnianych czterech wyższych Porządków istniał jeszcze dodatkowy, Piąty Porządek, który pierwotnie (koniec XVIII w.) miał charakter akademii masońskiej, składał się z 81 stopni, choć nigdy nie pracował obrzędowo, nie nadawał też żadnych tytułów, a do jego zadań oprócz spraw administracyjnych należała analiza porównawcza licznych masońskich systemów stopni wyższych. Prędko został jednak zapomniany, by w czasie późniejszym odrodzić się, lecz już w różnych formach (rytualnych i nierytualnych). W niektórych krajach, jak np. w Holandii, nigdy nie był praktykowany.
Aktualnie istnieje kilka wersji V Porządku, pierwszą z nich i najstarszą spośród obudzonych w XX w. we Francji jest międzyobediencyjna kapituła, powiązana głównie ze środowiskiem Wielkiej Loży Tradycyjnej i Symbolicznej “Opera”. W tymże najwyższym Porządku nie praktykuje się żadnych stopni, nie nadaje się także żadnych dodatkowych tytułów. Jego członkowie zajmują się wyłącznie sprawami administracyjnymi oraz studiami nad rytem francuskim i porównywaniem rozmaitych systemów masońskich. Podobny charakter posiada V Porządek działający w ramach rytu francuskiego praktykowanego przez Wielkie Przeorstwo Galów. Nieco inna sytuacja ma miejsce w Wielkiej Kapitule Generalnej Wielkiego Wschodu Francji. W ramach niej istnieje autonomiczna jednostka o nazwie V Porządek, posiadająca międzynarodowy zasięg. Tenże Porządek składa się z trzech faz (etapów), a każdemu z nich przyporządkowana jest pewna dodatkowych liczba stopni i tytułów – na szczycie tej drabiny znajduje się stopień Wzniosłego Filozofa Nieznanego. Istnieje też specjalna ceremonia przyjęcia do najwyższego Porządku, natomiast prace tej organizacji skupiają się na administracji rytu oraz na studiowaniu i rozważaniu wątków poszczególnych rytów i systemów masońskich w kontekście bieżących problemów społeczno-ekonomicznych – ważną rolę odgrywa tu idea republiki planetarnej. Z kolei rozłamowa Wielka Kapituła Generalna Francji ma podobną strukturę, lecz unika rozważań haczących o kwestie polityczne – raczej interesuje ją bogactwo symboliczne rytu francuskiego i pozostałych obrządków. Wszystkie wymienione warianty V Porządku mają jednak pewną wspólną cechę – nie są to stricte rytualne ciała masońskie. Inna sytuacja ma miejsce w przypadku Wielkiej Kapituły Francuskiej związanej z Wielką Lożą Narodową Francuską. Kapituła ta patent swój otrzymała z Brazylii, a stosowany przez nią wariant rytu francuskiego jest dość specyficzny, gdyż w kraju nad Amazonką osiągnął liczbę 9 stopni. Regularni bracia francuscy ostatnie dwa stopnie przekształcili w dwa rytualne stadia wewnętrzne Piątego Porządku, aby przybliżyć się do historycznego pierwowzoru. Te dodatkowe, najwyższe stopnie administracyjne to:
5a° Kawaler Czarnego i Białego Orła Kadosz (Inspektor Rytu)
5b° Kawaler Mądrości (Wielki Inspektor Rytu)
Stroje dwóch najwyższych stopni:
Pod względem doktrynalnym obrządek nowoczesny, nawet w tradycyjnej wersji, jest w porównaniu do angielskich pierwowzorów dość mocno zsekularyzowany i postępowy (modlitwy, jeśli występowały, to tylko podczas bankietu, a formuła Wielkiego Architekta nie jest wymieniana w tekstach obrzędowych aż tak często). Od samego niemal początku (tj. od 1786 r.) ryt ten otwarty był dla osób o różnych światopoglądach religijnych, za wyjątkiem ostatniego stopnia rytualnego – Kawalera Różanego Krzyża, którego otrzymać mogli wyłącznie chrześcijanie. Sytuacja ta w późniejszym czasie uległa zmianie.
Ryt francuski początkowo stosowany był głównie we Francji, następnie rozprzestrzenił się na inne kraje romańskie, dotarł również do Holandii, Grecji i do USA (stan Luizjana). Na przełomie XVIII i XIX w. także w Wielkim Wschodzie Narodowym Polskim praktykowano ryt zbliżony do obrządku nowoczesnego. Z czasem jednak ryt francuski został wyparty przez obrządek szkocki dawny i uznany, począwszy jednak od 2 poł. XX w., a w szczególności od 1999 r., przeżywa on powolny renesans. Aktualnie ryt francuski jest praktykowany (w stopniach symbolicznych i wyższych) przede wszystkim we Francji, Belgii, Holandii, Hiszpanii, Portugalii i Brazylii, ale stosują go również loże innych krajów. W Polsce ryt ten powrócił wraz z utworzeniem loży Wielkiego Wschodu Francji “Wolność Przywrócona”, zaś począwszy od 2004 r. zainstalowano również kolejne wyższe Porządki, a w 2007 r. Wielką Kapitułę Generalną
Wpisał: Karol Wojciechowski
23.10.2005.
