wolnomularstwo.pl, 3 maja 2023
Charles Louis de Secondat, baron de la Breda et de Montesquieu, urodził się w 1689 roku w pobliżu Bordeaux we Francji, zmarł w 1755 roku. W 1721 r. opublikował swoje Lettres persanes (Listy perskie), a w 1748 r. L’Esprit des Lois, “największą książkę francuskiego XVIII w.”, przetłumaczoną na angielski jako Spirit of Laws, a na polski jako O duchu praw. Było to jedno z niewielu najważniejszych arcydzieł świata, które zdobyło sławę niemal natychmiast po wydrukowaniu – w rzeczywistości było sławne przed publikacją, ponieważ Monteskiusz był już znany jako pierwszy myśliciel polityczny w Europie i Wielkiej Brytanii, zanim jego książka trafiła do drukarni.
Autor O duchu praw rozważał on zagadnienie wolności w społeczeństwie i to, jakie prawa mogą zagwarantować obywatelom jej zachowanie. Twierdził, że rozwojem społeczeństw rządzą pewnie prawidłowości, takie, jak warunki geograficzne, model życia społeczeństwa, panująca religia, warunki ekonomiczne. Wyróżnił też trzy rodzaje ustrojów politycznych:
– republikę – suwerenność ludu;
– monarchię – rządy jednostki zgodne z prawem;
– despocję – rządy jednostki bez praw;
W pracy „O duchu praw” Monteskiusz opisał zasadę trójpodziału władzy i jej wzajemnej równowagi, w myśl której władza powinna dzielić się na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Taki podział miał zapobiec pojawieniu się władzy despotycznej, gdyż każdy z tych trzech elementów ma się wzajemnie kontrolować.
Wpływ Monteskiusza na Konstytucję Stanów Zjednoczonych
Wśród starszych historyków Stanów Zjednoczonych panowała moda na twierdzenie, że ojcowie i założyciele narodu – w większości wolnomularze – swoje pierwsze idee demokracji i państwa republikańskiego znaleźli w literaturze francuskiej, ale dziś wiadomo, że nie było to prawdą. Waszyngton jako młody człowiek brał udział w wojnie przeciwko Francuzom i nie zmienił głęboko zakorzenionej niechęci do nich aż do drugiego lub trzeciego roku wojny rewolucyjnej. John Adams studiował greckie i łacińskie pisma polityczne. Franklin ukształtował swoje poglądy na wiele lat przed wyjazdem do Francji. Alexander Hamilton był przeciwny “francuskim teoriom”. Jefferson znał i kochał literaturę francuską, ale jak wielokrotnie powtarzał, pierwsze inspiracje dla własnej koncepcji demokracji znalazł we wczesnych, wyczerpujących studiach nad Anglikami i Sasami (uczył języka anglosaskiego). Jedyny wyjątek stanowił Duch praw Monteskiusza; był on studiowany jak Biblia przez amerykańskich myślicieli rewolucyjnych.
Trójpodział władz w Konstytucji 3 maja
Konstytucja 3 maja wprowadzała trójpodział władzy na władzę ustawodawczą (sejm i senat), wykonawczą (król na czele Straży Praw – namiastkę rządu) oraz sądowniczą. Zastosowanie trójpodziału władzy miało na celu uzyskanie równowagi między nimi, co w zamyśle francuskiego filozofa Monteskiusza, miało zapobiegać tyranii. W realiach Rzeczpospolitej chodziło raczej o wzmocnienie władzy wykonawczej w stosunku do władzy sejmu. Układ trójpodziału był wcześniej obecny w Rzeczpospolitej (czego dobitnym dowodem było przeniesienie Trybunału Koronnego ze stołecznej Warszawy do Lublina), jednak to w Konstytucji 3 maja ta zasada odwoływała się do wolności obywatelskiej i równowagi władz.
Główni twórcy Konstytucji 3 maja byli wolnomularzami. Przygotowania do uchwalenia konstytucji rozpoczęły się w grudniu 1790 r. w mieszkaniu marszałka Sejmu Stanisława Małachowskiego, gdzie, jak pisze prof. Władysław Konopczyński „Schodziło się w tajemnicy kilkunastu najświatlejszych patriotów, jeżeli nie wyłącznie, to prawie wyłącznie masonów: Potoccy, Kołłątaj, Tadeusz Matuszewicz, Niemcewicz, Sołtyk; radzono nad konstytucją, badając pilnie wzory francuskie, angielskie i amerykańskie”. Najważniejszym z tych wzorów był model zawarty w “O duchu praw”.
Monteskiusz jako wolnomularz
W 1735 roku książę Richmond i dr Desaguliers założyli nową lożę w Paryżu przy Rue de Bussy, która spotykała się w domu księżnej Portsmouth i składała się głównie z angielskich Braci. Ambasador Waldegrave był jej założycielem, a jego syn lord Chewton został w tym czasie inicjowany. Monteskiusz jest wymieniony jako jeden z założycieli.
Pierwszy francuski kandydat Loży, hrabia Saint-Florentin, sekretarz stanu Francji, był przez niego postulowany do loży. W swoim artykule o masonerii w Encyklopedii francuskiej Lalande (Mistrz Loży Dziewięciu Muz), tronomer i matematyk, nakreślił ten okres masonerii francuskiej i przypisał Monteskiuszowi zasługę bycia jednym z założycieli francuskiego wolnomularstwa. Montesquieu (podobnie jak Wolter) pracował w tym czasie nad wprowadzeniem “angielskiej filozofii” Newtona i Locke’a (“filozofia” była używana w znaczeniu nauki) do Francji i nie jest nieprawdopodobne, że mógł dyskutować o niej z przyjaciółmi w lożach bez niebezpieczeństwa zantagonizowania francuskich sądów politycznych i religijnych; co więcej, zarówno w Londynie, jak i w Paryżu masoni tego dziesięciolecia byli żywo zainteresowani Newtonem, Locke’em, Halleyem itd. i należeli do założycieli Royal Society. Członkowie lóż byli również pierwszymi słuchaczami, którzy przyjęli “Ducha Praw”. Kiedy Schwartz i Nowikow założyli swoją słynną Lożę w Moskwie, która była rosyjską “Dziewiątką Muz”, przetłumaczyli Ducha Praw na język rosyjski. Jak wiemy nie od dziś, efekty nie były imponujące.
Jest pewne, że Monteskiusz był masonem, zanim przyczynił się do założenia loży przy Rue de Bussy w 1735 roku. Chesterfield wprowadził go do Londynu; ponieważ Chesterfield był niestrudzonym misjonarzem masonerii, gdziekolwiek się udawał, można przypuszczać, że to właśnie on zainteresował Monteskiusza Sztuką królewską podczas pierwszego pobytu tego ostatniego w Londynie. James Evening Post z 7 września 1734 r. (prawie dokładnie rok przed założeniem Loży w Paryżu) wspomina, że był on asystentem w spotkaniu loży, które odbyło się w domu Charlesa Lennoxa, księcia Richmond, który był Wielkim Mistrzem w 1724 r. Książę był członkiem loży, która pracowała w Londynie, loży nr 4, jednej z czterech starych lóż, które utworzyły pierwszą Wielką Lożę świata w Londynie w 1717 roku. Z dokumentów wynika, że uczestniczył on w obradach Wielkiej Loży jeszcze w 1738 roku. Desaguliers, James Anderson, Lord Paisley, hrabia Le Lippe, Lord Waldegrave również byli jej członkami; i jest prawdopodobne, że Montesquieu został masonem w tym właśnie Warsztacie.
Protokoły Loży Horna wskazują, że około 1738 roku Montesquieu był jej gościem. Stara Loża nr 4 spotykała się w Rummer and Grapes w 1717 roku, a następnie przeniosła się do Horn Tavern w New Palace Yard, w Westminsterze. (W tym czasie rozpoczęła się Czarna Śmierć). W latach 1737-8 mistrzem był książę Richmond, a zastępcą mistrza George Payne. W 1772 roku zgromadzenie spotkało się w King’s Arms w tej samej okolicy. Po unii Antientsów i Modernsów w 1813 roku kontynuowała działalność jako Loża Somerset, a następnie w 1828 roku wchłonęła Królewską Lożę Inverness. W loży Horn książę Richmond inicjował lorda Chesterfielda, księcia Toskanii, cesarza Franciszka I i wiele innych znanych ówcześnie postaci. Książę został później sponsorem loży w Toskanii, pierwszej we Włoszech, i to właśnie przeciwko niej Klemens XII skierował w 1738 r. swoje potępienie w pierwszej bulli papieskiej przeciwko masonerii. Richmond był jednym z generałów, którzy stłumili rebelię jakobitów w Szkocji. W taki czy inny sposób Loża nr 4 znalazła się w centrum większej liczby historii, masońskich i cywilnych, niż jakakolwiek inna Loża na świecie.
Zobacz też:
