Filozofia masonerii: Fessler

Poniżej zamieszczamy dziewiąty rozdział książki Filozofia Masonerii u progu Siódmego Tysiąclecia prof. Andrzeja Nowickiego.

Ignaz Aurelius Fessler, ur. 18.05.1756, Zurany (Węgry), zm. 15.12.1839, Petersburg.

Mając 17 lat wstąpił do zakonu kapucynów (1773), święcenia kapłańskie uzyskał w 1779 r. chociaż pod wpływem intensywnych studiów filozoficznych, językoznawczych i historycznych był już daleki od katolicyzmu. W 1784 r. cesarz Józef II mianował go profesorem języków orientalnych i starotestamentowej hermeneutyki we Lwowie. Rok wcześniej został przyjęty do lwowskiej loży masońskiej ..Phónix zur runden Tafel. W 1784 r. uzyskał stopień doktora teologii, a wkrótce potem wystąpił z zakonu kapucynów. We Lwowie opracował i wydał drukiem podręczniki:

Anthologia hebraica (1787) i Institutiones linguarum orientalium (1787). Roz­począł także działalność pisarską, drukując w 1788 r. tragedię Sidney, w której piętnował fanatyzm angielskich papistów. W lutym 1788 r. udał się na Śląsk, gdzie zaprzyjaźnił się ze znanym księgarzem G. W. Komem, u którego zamieszkał. Pod koniec 1788 r. został nauczycielem domowym i wychowawcą w pałacu księcia Carolath-Schónaich, gdzie napisał – w formie dialogu – kilkutomowe dzieło p.t. Marek Aureliusz, ukazując rozwój duchowy tego cesarza. Książka ta miała wielkie powodzenie, o czym świadczą trzy wydania.

W 1791 r. przyjął luteranizm, a w 1792 zawarł związek małżeński. W tym czasie napisał powieść historyczną pt. Arystydes i Temistokles. Zajął się też intensywnie filozofią moralności, będąc początkowo zwolennikiem Spinozy; a później Kanta. Owo­cem studiów nad historią Węgier była jego powieść historyczna Matthias Corvinus, Kónig von Ungarn und Grossherzog von Schlesien (2 tomy, 3 wydania w latach 1794, 1796 i 1806), a także prace: Attila, Kónig der Hunnen (1794) i Gemalde aus den alten Zeiten der Ungarn (3 t., 1800). Wracając do tematyki starożytnej opublikował książki: Alexander der Eroberer (1797) i Der Achżische Bund (1798).

Będąc jeszcze w Carolath założył Euergetenbund (Związek Ludzi czyniących dobro). W 1796 r. przeniósł się do Berlina, gdzie wydawał czasopismo ..Archiv der Zeit“ (1799-1800), a później „Eunomia”. W 1797 r. założył w Berlinie Gesellschaft der Freunde der Humanitat (Towarzystwo Przyjaciół Ludzkości); przedtem, w 1796 r. został afiliowany do berlińskiej wielkiej loży „Royal York zur Freundschasff.

3 lipca 1799 r. przybył do Berlina wybitny filozof niemiecki, Fichte, z którym Fessler zaczął się spotykać na zebraniach loży „Royal York”. Zaprzyjaźnili się i wspólnie opracowali projekt reformy masonerii, w którym na pierwszy plan wysunęli ideę masońską, a tajemnicze obrzędy i strukturę hierarchiczną, związaną z kolejnymi, coraz wyższymi stopniami wtajemniczenia, uznali za nieistotny dodatek. W 1801 r. ukazały się jego Sammtliche Schriften zun Freiniaurerei (wyd. 2, 1805), natomiast jego praca Geschichte des Freimaurerordens pozostała w rękopisie.

Opór wpływowych masonów przeciwko opracowanemu przez niego projektowi reformy spowodował, że w 1802 r. Fessler wystąpił z masonerii.

W 1802 r. Fessler rozwiódł się z żoną i ożenił się po raz drugi. Kupił sobie majątek Kleinwall pod Berlinem, ale wojna 1806 r. pozbawiła go majątku i wszystkich dochodów. Znalazł się w nędzy, korzystał z pomocy przyjaciół, aż wreszcie w 1809 uzyskał posadę profesora języków orientalnych i filozofii w Akademii im. Aleksandra Newskiego w Petersburgu, otrzymując równocześnie tytuł carskiego radcy dworu. Wkrótce jednak wniesiono przeciwko niemu oskarżenie, że jego wykłady są propagandą ateizmu; otrzymał więc polecenie opuszczenia Petersburga, ale pozwolono mu wybrać gubernię, w której się chce osiedlić.

Wybrał gubernię saratowską, gdzie otrzymał stanowisko inspektora filantropijnego zakładu wychowawczego z tytułem radcy kolegialnego. Pracując tam, napisał m.in. pięć pierwszych tomów Historii Wągier. W 1817 r. wypłacono mu zaległe pobory, a w 1820 r. otrzymał stanowisko pastora i ewangelickiego superintendenta w Saratowie, a w 1833 r. uzyskał pozwolenie powrotu do Petersburga, gdzie zmarł w 1839 r.

Masońskie pisma Fesslera wysoko cenił Bronisław Trentowski, podejmując naszkicowany przez niego projekt reformy masonerii.

Zacznijmy od rękopisu, którego tytuł (w przekładzie polskim) brzmi:

Szkic krytycznej historii wolnomularstwa i bractwa wolnomularskiego od czasów najdawniejszych do r. 1802. Składa się z czterech części:

Część I – Królestwo Boże.

Fessler wskazuje na cztery źródła masonerii:

1. – misteria przedchrześcijańskie,
2. – pitagorejczycy,
3. – esseńczycy i
4. – wywodzący się z esseńczyków Jan Chrzciciel i Jezus.

Część II – Walka Kościoła przeciwko Królestwu Bożemu.

Po uformowaniu się instytucji kościelnej zbudowane przez Jana Chrzciciela i Jezusa Królestwo Boże znalazło schronienie poza Kościołem oficjalnym u gnostyków, w grupach uprawiających nauki tajemne, u manichejczyków, u pryscylianów, u mistyków i u takich postaci jak Pelagiusz i Celestyn. Z tym Królestwem Bożym Kościół oficjalny toczył bezlitosną walkę.

Część III – Królestwo Boże w Bractwie Wolnomularskim.

Od VII do XI wieku wiedza masońska pielęgnowana była tylko przez zakonników. Od XII do XIV wieku pielęgnowaniem wiedzy masońskiej zajęły się korporacje świeckie. Korporacje te istniały legalnie, posiadały przywileje nadawane im przez papieży i królów, ale posiadały swoje tajemnice, ukrywane przed Kościołem. W XV i XVI wieku, w okresie wielkiego rozwoju sztuk i nauk, główną siedzibą korporacji murarskich stała się Anglia. W 1650 roku bractwo masońskie skupiało w swoich szeregach nie tylko murarzy zajmujących się budową kościołów, ale także ludzi innych zawodów; podstawą zrzeszenia się przestało być uprawianie tego samego zawodu, na pierwszy plan wysunęły się wspólne cele moralne. Po rewolucji, w toku której ścięto króla Karola I, masoneria zajęła się przede wszystkim działalnością polityczną. Ta sytuacja trwała do roku 1717, w którym połączenie czterech lóż londyńskich dało początek współczesnej masonerii.

Część IV – Współczesne zepsucie lóż i próby powrotu do Królestwa Bożego.

Jedną z głównych przyczyn współczesnego zepsucia lóż jest wprowadzenie rozmaitych wyższych stopni. Miejsce celów moralnych zajęło dążenie do zdobywania coraz wyższych stopni; do masonerii wprowadzono strukturę hierarchiczną. Próby naprawy podejmowane były przez Johanna Wilhelma von Zinnendorfa, przez Różokrzyżowców, przez Illuminatów, przez Eklektyków, a przede wszystkim przez berlińską lożę „Royal York”. (Streszczenie rękopisu Fesslera sporządził Gottfried Josef Findel, Geschichte der Freimaurerei).

Kończąc swój rękopis omówienie próby reformy podjętej przez lożę „Royal York”, Fessler przedstawia własny projekt reformy. Do wspomnianej loży należał sześć lat (od 2 czerwca 1796 do 5 września 1802). Wyliczając, czym nie jest i nie powinna być masoneria, Fessler wyciąga wniosek – zaakceptowany później entuzjastycznie przez Trentowskiego, że  i s t o t y   masonerii należy szukać w pojęciach ludzkości (Menschheit) i człowieczeństwa (Menschlichkeit). Pojęcie człowieczeństwa związane jest przede wszystkim z pojęciem   rozumności  i  dążeniem do  dobra moralnego czyli do szczęścia i sprawiedliwości. Opierając się na tym fundamencie Fessler powiada, że „celem masonerii jest dobroczynność ( Wohltżtigkeit) czyli czynienie dobra w najszerszym znaczeniu tego słowa, a więc przede wszystkim działanie na rzecz ochrony ludzi przed cielesnymi i duchowymi krzywdami i cierpieniami.

Działanie to nie może być traktowane jako narzucony obowiązek, lecz powinno wypływać z potrzeby wewnętrznej. Postawa masońska nie jest wyuczonym sposobem postępowania, ale rezultatem rozwoju duchowego. I taki jest właśnie cel organizacji masońskiej, jej znaków, symboli, obrzędów: sprzyjać rozwojowi duchowemu, który sprawia, że człowiek staje się w pełni człowiekiem.

Kolejny rozdział:

Filozofia masonerii: Wedekind