Loża w Krotoszynie

Szymon Gruszka 09.09.2005

Krotoszyn prawa miejskie uzyskał w 1415 roku, dziś miasto powiatowe w południowej Wielkopolsce. Miasto w bliskiej odległości od Ostrowa Wielkopolskiego i Rawicza jak również Dobrzycy, w której znajduję się zespół pałacowo-parkowy, którego fundatorem był gen. Augustyn Gorzeński, herbu Nałęcz. Ten człowiek o szerokich horyzontach i niewyczerpanej energii, żarliwy patriota, był m.in. adiutantem i szefem kancelarii wojskowej króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, posłem na Sejm Czteroletni, współtwórcą Konstytucji 3 Maja, a potem jej obrońcą – członkiem Towarzystwa Przyjaciół Konstytucji i (od 1792 r.) Królewskiej Rady Wojennej, a także – senatorem-wojewodą kaliskim. W roku 1806, w składzie delegacji polskiej, witał w Poznaniu cesarza Napoleona, przewidywano jego udział w Rządzie Tymczasowym. Przyjaźnił się m.in. z Józefem Wybickim. Związany był z ruchem wolnomularskim. W latach 1811-1816 reprezentował lożę Bracia Francuzi i Polacy Zjednoczeni pod Wschodem Poznania w Wielkim Wschodzie Narodowym Polski. Osiągnął siódmy, najwyższy, stopień wtajemniczenia. Był kawalerem Różanego Krzyża.

Miasto to podczas zaboru pruskiego obfitowało w ludność niemiecką oraz żydowską. Było stolicą powiatu skupiającą pod sobą 187 miejscowości. W oficjalnej historii miasta na próżno szukać informacji na temat działającej tutaj przez ponad 100 lat loży masońskiej, na szczęście, prócz opowieściach na ten temat, zachowały się informacje w książkach tak uznanych autorów jak Leon Chajn czy Ludwik Hass.

Problem dotyczy jednak roku założenia loży. Themann i Polick podają rok 1764, natomiast Cari Broker i Dalen wskazują zgodnie rok erygowania na rok 1826, bardziej realną datą jest ta druga. Loża działająca w Krotoszynie nosiła nazwę „Zum Tempel der Pflichttreue” („Pod Świątynią Wierności Obowiązkowi”). Przypuszczalnie spór powstał w wyniku nieporozumienia wywołanego faktem zmiany nazwy loży w 1826 roku. Krotoszyńska loża powstała pod zwierzchnością Grosse Narional-Mutterloge „zu drei Weltkugeln” w Berlinie i prace swoje prowadziła w dwóch językach: polskim i niemieckim. Gdy uległa zmianie nazwa loży, jej Mistrzem Katedry był ks. Thurn und Taxi. W 1851 roku nastąpiło „uśpienie” loży które trwało krótko – do 1860 roku.

Sporna jest również data rozwiązania loży ponieważ Ludwik Hass podaje datę 1920/22 i jako powód przesiedlenie jej członków, natomiast Leon Chajn rok 1932. Na dodatek miejscowe muzeum ma dowody na istnienie jej do roku 1939. Niestety, nie zachowało się dużo dowodów na istnienie loży poza samym budynkiem, wcześniej bankiem, dziś w tym miejscu mieści się przedszkole. Oraz nielicznymi dokumentami znajdującymi się w Zbiorze Masoników w Ciążeniu, dowodem na działalność masonów w tym mieście jest również kilka budynków członków tej loży jak i kościół ewangelicki nad którego ołtarzem znajduje się oko opatrzności. Jest też zdjęcie z corocznego balu loży oraz filiżanka ze znakiem wolnomularzy w miejscowym muzeum.

Liczba członków loży w okresie 1904-1931/32.
1904 – 40;
1909 – 49;
1912 – 40;
1918 – 51;
1930 – 26;
1932 – 24.

Poza Mistrzem Katedry, dyr. Banku Ernestem Maentelem, w skład Komitetu Urzędników wchodzili w 1932 roku: technik Wilhelm Stock, fotograf Alfred Schoen, dyr. Mleczarni Karl Owig, właściciel dóbr ziemskich Arthur Ast oraz Paul Lachmann, nauczyciel Barnhard Sucker, właściciel ogrodnictwa Edmund Rogal, właściciel fabryki Paul Adach, mistrz malarski Bruno Arlt, właściciel tartaku Hermann Willig i Kurt Scholty.

Mieszkańcy Krotoszyna niestety nie pamiętają ani nie wiedzą o tym, że w mieście działała przez tak długi okres czasu loża masońska. Istnieją jedynie krążące liczne stereotypy na ten temat.


Autor: Szymon Gruszka
09.09.2005.