Poniżej zamieszczamy pierwszy rozdział książki Karola Wojciechowskiego “Bitwa o Sztukę Królewską“.
W pracy tej nie będziemy zajmować się wywodami na temat historii masonerii. Zagadnieniu temu poświęcono już dużą liczbę książek i artykułów naukowych i popularnonaukowych. Zakłada się, że Czytelnik, przystępując do lektury niniejszej pracy, posiada już pewne rozeznanie w temacie.
W związku z tym wywód dotyczący regularności należałoby jednak rozpocząć od zdefiniowania ruchu społecznego, którym będziemy się zajmować. Znana z Encyklopedii PWN, klasyczna już definicja wolnomularstwa opracowana przez Ludwika Hassa tak opisuje w największym skrócie ruch symbolicznej kielni i młotka:
„Wolnomularstwo, masoneria, też „sztuka królewska” – ponadnarodowy ruch etyczny, mający własne struktury organizacyjne, którego zespół zasad i postaw jest przedstawiany za pośrednictwem symboli, rytuałów (liturgii) i katechizmów”
Zanim przejdziemy do szczegółowej analizy aspektu regularności i rozstrzygania, czy organizacja może być uznana za masonerię tylko wtedy, gdy jest regularna, przyjrzyjmy się wpierw definicjom samego wolnomularstwa. Zaskoczy nas to, że nie ma jednolitej, ogólnie akceptowalnej definicji, a co więcej nie wyczerpują one istoty zagadnienia, którym jest ruch masoński. Idąc za hasłem „Freimaurerei”, zamieszczonym w leksykonie autorstwa Lennhoffa i Posnera, pozwoliliśmy sobie podzielić definicje „Ars Regia” na dwie grupy: pierwsza to definicje ustalane przez poszczególne potęgi masońskie, a druga to wypowiedzi wybranych pisarzy i luminarzy masońskich (wybraliśmy tylko te, które konkretnie definiują ruch wolnomularski).
1.1. Obediencje
A. Wielka Loża Anglii. W katechizmie stopnia ucznia czytamy, że „Wolnomularstwo to szczególny system moralności przedstawiony za pomocą alegorii i nauczany przy użyciu symboli. Wolnomularstwo uczy miłości i dobrych praktyk w celu ochrony czystości, poszanowania więzów krwi i przyjaźni, do przyjęcia zasad religii i ich przesłania, pomocy słabym i niewidomym, ochrony sierot i uciskanych. Umożliwia rozprzestrzenianie się moralności i poszerzanie wiedzy, miłości międzyludzkiej, uczy bogobojności, wykonywania poleceń bożych i nadziei na szczęście.”
B. Wielka Loża Francji (1907): „Wolnomularstwo jest uniwersalnym stowarzyszeniem, opartym na zasadzie solidarności. Wolnomularze zobowiązani są w każdym przypadku do udzielania sobie wzajemnego wsparcia, nawet w przypadku zagrożenia. Wolnomularstwo ma na celu do dążenie doskonałości moralnej człowieka, a środkiem do tego celu są stała poprawa sytuacji materialnej i duchowej narodu. Jego dewizą są słowa: wolność, równość i braterstwo. Jest to praktyczne szkoła, świątynia nauczania (…) wszystkich grup ludzi, którzy pragną sprawiedliwości i postępu. (…)”.
C. Wielki Wschód Holandii (1928). „Wolnomularstwo jest zrodzonym z wewnętrznej potrzeby prądem duchowym, który się ujawnia w ustawicznym dążeniu do rozwoju tych wszystkich cech ducha i charakteru, które człowieka i ludzkość mogą wznieść na wyższy stopień duchowy i moralny. (…). Celem masonerii jest dążenie do doskonałości jednostki i przywódców ludzkości na drodze do rozwoju i powstania idealnej harmonii. Uczy ona, że pierwszym obowiązkiem człowieka jest działanie z korzyścią dla społeczeństwa oraz poświęcania się dla niego w razie potrzeby. Oczekuje (…) zjednoczenia narodów i (…) zniszczenia przyczyn wrogości między narodami. (…) Mobilizuje, udziela wsparcia i pomocy wszędzie tam, gdzie dane wysiłki (…) przyczynią się dla dobra ludzkości.”
D. Wielka Loża Hamburga. „Wolnomularstwo w przenośni oznacza pracę murarską polegającą na uszlachetnianiu moralnym człowieka i ogólnym przyczynianiu się do ludzkiego szczęścia. Opierając się na wierze w Boga jako najwyższego architekta wszystkich światów, odnosząc się do wyższego porządku moralnego i zakładając wiarę w nieśmiertelność duszy, wymaga od swoich członków pracy z godnej z najwyższym prawem moralnym, które brzmi ‘Kochaj Boga ponad wszystko, a bliźniego swego jak siebie samego’.”
E. Wielka Loża z Bayreuth (1926). „Ruch wolnomularski to stowarzyszenie ludzi, którzy dążą do utworzenia wspólnoty braterskiej moralnego doskonalenia, ludzkiej miłości i harmonijnego rozwoju umysłu i rozumu.”
F. Wielka Loża Prus „Zur Freundschaft”. Pierwszy człon definicji jest identyczny jak w przypadku Wielkiej Loży Hamburga. Na końcu dodano jeszcze takie zdanie: „W związku z tym jego głównym zadaniem jest praca wewnętrzna polegająca na doskonaleniu i rozwoju moralnym swoich członków.”
G. Symboliczna Wielka Loża Węgier. „Ruch wolnomularski stanowi zjednoczenie dążące do utrzymania, zachowania i rozszerzenia prawdziwego człowieczeństwa. Składa się z osób fizycznych nazywających siebie braćmi.”
1.2. Wypowiedzi wolnomularzy
– Lessing. „Wolnomularstwo nie jest niczym narzuconym odgórnie, nie jest też czymś zbędnym, lecz koniecznym. Na nim bowiem opiera się charakter narodu i społeczeństwa obywatelskiego.”
– Jan Krystian Bode. „Wolnomularstwo jest zrzeszeniem ludzi i narodów (…), które dobrowolnie pragną miłować się wzajemnie i działać dla obopólnej korzyści, łącząc razem siły, by na świecie było coraz mniej zła, a zatryumfowało dobro.”
– Schröder. „Mularstwo jest więzią jedności i wzajemnego zaufania. Grupuje ludzie, którzy w odmiennych warunkach żyliby wyłącznie w świecie podziałów religijnych, edukacji i narodowych uprzedzeń.”
– Wieland. „Jest to jedno z najważniejszych zadań naszego Związku, aby jednoczyć wszystkich ludzi, niezależnie od ich przynależności państwowej, różnic religijnych, cywilnych i warunków krajowych (…). Wolnomularz jako taki nie jest obywatelem takiego czy innego kraju, lecz całego świata (…). Wypowiada się on w duchu świętości, należy do ludu bożego, jest członkiem wszechogarniającego miasta Boga.”
– Krause. „Wolnomularstwo jest sztuką – człowieka jako człowieka i ludzkości jako ludzkości – do kształcenia i ze wszystkich stron, to jest kształtowania swego życia, prowadzenia i edukowania oraz zrozumienia istoty losu człowieka i człowieczeństwa.”
– Goethe (1821). “Nasz Związek ma wiele cech, z których obecnie tylko jedna może być wyróżniana – gromadzimy się, aby tworzyć największego rodzaju równość… Każdy z nas jest zadowolony, gdy bierze pod uwagę godność społeczeństwa, dla potrzeb którego ponosimy wiele wyrzeczeń.”
– Podręcznik Wolnomularski: „Wolnomularstwo ma za zadanie ścisłe łączenie ludzi i ich pracy. Za pomocą alegorii związanych z budownictwem i formami zapożyczonymi z architektury, dla dobra ludzkości zachęca do doskonalenia siebie i innych, do poprawy moralnej, które prowadzą do ogólnego przymierza ludzi (…).”
– Bischoff, Diederich: “Kult symbolizmu i zadanie utrzymania przyjaźni we wszystkich lożach na świecie. (…) W loży znikają z pola widzenia problemy życiowe, różnice rasowe oraz poczucie narodowych odrębności.”
– Król Szwecji Oscar II. „Mason jest i będzie wolny w najwyższym i najszlachetniejszym tego słowa znaczeniu. Uświadamia sobie i uznaje, że to właśnie prawa do wzajemnego wsparcia daje poszczególnym braciom siłę (…) dla realizacji prace budowlanych na ziemi ku chwale Wielkiej Trójcy Budowniczych Wszechświata.”
– August Horneffer (Stowarzyszenie Wolnomularzy, 1913). „Co to jest główny dowód jest na wartość Związku masońskiego? Owoce, które wydaje. Dostrzegam najważniejsze dwa: stanowi ono związek ludzi różnych wyznań i pochodzenia (…), a po drugie skłania nie tylko do poświęceń na rzecz innych, lecz także oczyszcza i pogłębia uczucia oraz myśli swych członków. (…)”
– Heinichen, Otto („Podstawowe idee wolnomularstwa w świetle filozofii”, 1927): „Wolnomularstwo jest najbardziej uniwersalną instytucją promującą człowieka; jedyną, która wiąże sumienia, nie głosząc żadnej religii, ani nie odrzucając jednocześnie niewierzących.”
– Endres, Franz C. („Tajemnica Wolnomularzy”, 1927). „Zadaniem wolnomularstwa jest ukazanie społeczeństwu, co zawdzięcza jednostkom ludzkim, a jednostce, co zawdzięcza społeczności.”
Jak widzimy już same definicje wolnomularstwa, sformułowane przez cieszące się szacunkiem organizacje wolnomularskie oraz prominentnych wolnomularzy, nie odnoszą się do wszystkich aspektów jego funkcjonowania (np. obrzędowości, struktury), a często nawet pomijają tak istotne elementy, które gałąź konserwatywna uważa za istotę regularności. Z przedstawionych powyżej definicji obediencyjnych tylko ta sformułowana przez Wielką Lożę Hamburga i Prus wymienia wprost wiarę w Boga i nieśmiertelność duszy, pozostałe – w tym także także przedstawiona przez Lożę-Matkę świata – kładą bądź to nacisk na aspekt alegorii i symbolizmu budowlanego, bądź to na działalność pojednawczą i braterską, bądź to dobroczynno-filantropijną i samopomocową albo na doskonalenie jednostki. Może mieć to poniekąd znaczenie w kontekście dalszych rozważań, którymi zajmiemy się w niniejszym Traktacie.
Bibliografia:
1. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1996, s. 879 i n.
2. E.Lennhoff, O.Posner „Internationales Freimaurerlexikon”, Wiedeń-Zürich 1932, on-line:
http://www.vrijmetselaarsgilde.eu/Maconnieke%20Encyclopedie/FMAP~1/Flenn-09.htm#flenn-41a
Czytaj dalej:
