Poniżej zamieszczamy kolejny rozdział książki Karola Wojciechowskiego “Bitwa o Sztukę Królewską“.
4. Landmarki dawniej i obecnie
W powszechnym mniemaniu, zwłaszcza w środowisku wolnomularstwa tradycjonalistycznego, landmarki to uniwersalne, niezmienne i nieodwołalne zasady, które istnieją i obowiązują od czasów niepamiętnych. Naukowcy bardzo różnie je klasyfikowali, choć do tej pory nie ma jednoznacznej opinii co do tego, czym landmarki są, a czym nie są. Albert Mackey definiował je jako te dawne i uniwersalne zwyczaje/reguły zakonu, które z czasem stały się powszechnie obowiązującymi zespołami norm. Ich cechy to: obowiązywanie od niepamięci, uniwersalność i nieodwołalność. Jeżeli zatem współczesne obediencje przyjmą do swej praktyki jakąś nową regułę, nie będzie ona landmarkiem, lecz innego typu zasadą. Dr. George Oliver pogrupował je w 12 ‘klas’. Dla autora artykułu landmarki podstawowe są następujące: 1/ wiara w Boga; 2/ wiara w duszę nieśmiertelną; 3/ Księga Prawa jako niezbędny element wystroju loży; 4/ legenda trzeciego stopnia; 5/ sekretność; 6/ symbolizm sztuki operatywnej; 7/ mason musi być mężczyzną wolno-urodzonym i w odpowiednim wieku. Oprócz ww. można dodać jeszcze dwa: zarządzanie lożą przez mistrza i dozorców oraz prawo wolnomularza do składania wizyt.
Również według Moore’a wiara w Boga, Wielkiego Architekta Wszechświata, jest pierwszym landmarkiem masonerii. Albert Mackey wymienia w swej Encyklopedii 25 landmarków:
- Landmarki są niekwestionowane, bezwzględnie obowiązujące i nie należy dopuszczać odstępstw od nich.
- Wolnomularstwo symboliczne składa się z trzech stopni.
- Nie można mówić o rycie wolnomularskim, jeśli nie zawiera on Legendy Trzeciego Stopnia (o Hiramie), która stanowi esencję.
- Naczelnym przewodniczącym władz bractwa masońskiego jest urzędnik zwany Wielkim Mistrzem.
- Prerogatywą Wielkiego Mistrza jest przewodniczenie wszelkim zebraniom zgromadzenia obediencji.
- Prerogatywą Wielkiego Mistrza jest udzielanie zezwoleń na inicjacje i podwyżki płac.
- Prerogatywą Wielkiego Mistrza jest udzielanie zezwoleń do otwierania nowych lóż i prowadzenia przez nie prac.
- Prerogatywą Wielkiego Mistrza jest możliwość uczynienia kogoś masonem z pominięciem ceremonii (at sight).
- Wolnomularze muszą być zrzeszeni w lożach.
- Kierownictwo loży składa się z Mistrza i dwóch Dozorców.
- Obowiązkiem każdej loży jest prawidłowe pokrycie (strzeżenie jej) w trakcie prac przed ciekawskimi i pseudomasonami (cowans).
- Prawem każdego wolnomularz jest bycie reprezentowanym na generalnych zgromadzeniach obediencji, a także przekazywanie swoich uwag i wytycznych swym przedstawicielom.
- Prawem każdego wolnomularza jest możliwość odwołania się od decyzji loży do Wielkiej Loży lub Generalnego Zgromadzenia obediencji.
- Prawem każdego wolnomularza są odwiedziny i zasiadanie w każdej regularnej loży.
- Żaden niesprawdzony osobnik nie może zostać wpuszczony na prace loży, jeśli przedtem nie zostanie zweryfikowany.
- Żadna loża nie może mieszać się w sprawy innej loży, ani też udzielać kolejnych stopni członkom innej loży.
- Każdy wolnomularz jest odpowiedzialny za przestrzeganie praw i regulacji masońskiej jurysdykcji, której podlega.
- Kandydat do inicjacji musi spełniać następujące cechy: mężczyzna, dobrych obyczajów, urodzony jako wolny, w dojrzałym wieku.
- Wiara w Boga, Wielkiego Architekta Wszechświata.
- Wiara w zmartwychwstanie w życiu przyszłym.
- Księga Świętego Prawa musi stanowić element wyposażenia każdej loży.
- Równość wszystkich wolnomularzy bez względu na posiadany stopień.
- Dyskretny charakter stowarzyszenia.
- Nauki wolnomularstwa spekulatywnego bazują na sztukach operatywnych, a symboliczne objaśnienie ich symboli dotyczy ich religijnego i moralnego przesłania.
- Wszystkie powyższe landmarki nigdy nie mogą zostać zmienione.
Uważna lektura powyższych landmarków natychmiast nasuwa spostrzeżenie, iż część z nich (zwłaszcza te z poz. 2-8 oraz 21) tak naprawdę stanowiły w XVIII w. nowinki. Pojawiły jako rezultat utworzenia Wielkiej Loży Londynu oraz dalszego rozwoju jej struktur i obrzędowości. W związku z tym zarówno landmark 1, jak i 25 mogą budzić uzasadnione wątpliwości.
Do najważniejszych spośród ww. landmarków Albert Mackey uważa wiarę w nieśmiertelność i zmartwychwstanie do przyszłego życia. Bez tego ostatniego, jego zdaniem, masoneria traci sens, choć faktem jest, iż koncepcje religijne są różne, ale np. nirwana buddystów od biedy mieści się w tym zakresie. Istotne jest, że Zjednoczona Wielka Loża Anglii w dniu 6 marca 1878 r. przyjęła 4 rezolucje na temat Wielkiego Budownika Wszechświata, deklarujące, że wiara w niego stanowi najważniejszy landmark. Podobne przyjęły pozostałe obediencje z Wysp Brytyjskich i USA. Wiara w Boga jako oficjalny landmark wolnomularstwa spekulatywnego to jednak, jak się okazuje, sprawa dyskusyjna. Nie wspominają o niej bowiem Konstytucje Andersona, czyniąc tylko mgliste aluzje do „głupiego ateisty”. To samo tyczy się obowiązku kładzenia Biblii na ołtarzu w trakcie prac lożowych. Stawiającym zarzut o usunięciu Biblii z ołtarzy lóż GOdF, zaskoczeniem może być, że zwyczaj ten pochodzi z późniejszego landmarku i nie został odnotowany przed 1724 r. (por. rozdział II.2) Biblia, według Prestona, dopiero w 1760 r. stała się oficjalnie Wielkim Światłem Wolnomularstwa. P.E. Kellet stawia przy tej okazji pytanie, czy to przypadkiem angielscy masoni nie złamali landmarków, wprowadzając religijny dogmatyzm do lóż. Interesujący jest fakt, że znacznie wcześniej we Francji, Świętą Księgą była nie Biblia, lecz Ewangelie Nowego Testamentu.
Co ciekawe przez długi czas konstytucja obediencji francuskiej (Wielkiego Wschodu) skupiała się na kwestii braterstwa, nie zawierając w ogóle formuł o Bogu, nieśmiertelności duszy czy Księgi Świętego Prawa w lożach (były one przestrzegane zwyczajowo), gdzie indziej uznanych za esencjalne. Ale francuscy masoni nie byli uznawani ani za bezbożnych, ani za ateistycznych, z czasem jednak, choć dopiero w XIX w. (1849 r.), konstytucję WWF zmieniono na wzór Wielkiej Loży Anglii. W 1877 r. masoneria Wielkiego Wschodu Francji powróciła w dużej mierze do wcześniejszego brzmienia konstytucji – po 1877 r. jego zasady w kwestii religii w wolnomularstwie były takie same jak przed 1849 r. Wielkie Loża Wysp Brytyjskich, Ameryki i Niemiec były zdenerwowane posunięciem GOdF i posunięcie z 1877 r. spotkało się z ich dość energicznym protestem, natomiast Wielki Wschód był ich postawą bardzo zaskoczony. Nawet sam jego Wielki Sekretarz napisał do jednego z angielskich braci w ten sposób:
„Wielki Wschód Francji nie porzucił masońskiej formuły „Na chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata”, jak zdajecie się sądzić, ani też nie narzucił wymogu ateizmu. Na swoim generalnym zgromadzeniu we wrześniu 1877 r., jasno i prosto proklamował absolutną wolność sumienia jako prawo każdego człowieka. Ze względu na to prawo wolnościowe usunął ze swoje Konstytucji dogmatyczne formuły, które dla większości członków stały w sprzeczności z zasadą wolności sumienia. Modyfikując artykuł w statutach Wielki Wschód Francji nie miał intencji, żeby afirmować ateizm lub materializm, jak zwykło się mawiać. Nie wprowadzono też żadnych zmian w praktyce funkcjonowania masonerii: francuskie wolnomularstwo pozostało tym, czym zawsze było – tolerancyjnym i braterskim związkiem.”
Francuski Wielki Wschód stwierdził, że masoneria nie jest religią, lecz systemem etyczno-moralnym. W tym sensie GOdF nie jest ateistyczny, ponieważ nie afirmuje ateizmu i twierdzenia, że Boga nie ma, lecz po prostu milczy w tych kwestiach. Wielki Wschód, zmieniając swoje prawa w 1877 r., powoływał się na pierwsze Konstytucje Andersona, choć jest to, jak wcześniej wykazaliśmy, nieco kontrowersyjne. Sam Kellet nie sugeruje, że wymóg wiary w Boga jest czymś nagannym, ale zaakceptowałby jako brata każdego dobrego i szlachetnego człowieka. Francuscy masoni zdają się być tacy, działając w sprawie postępu i oświecenia. Odnośnie religijności masońskiej warto dodać, że mason Ferdinand Oudin w obszernej analizie dotyczącej koncepcji Boga w Masonerii (m.in. teizm, panteizm WBW etc.), zauważył, iż w lożach anglosaskich patrzy się nieco inaczej na religijność rytuału Ceremoniał jest bowiem dość ortodoksyjny w kwestii wiary w Boga i życie pośmiertne wyobrażone w Biblii, Wielkim Świetle Wolnomularstwa. Podstawowe pytanie to: „Czy wierzysz w Boga”, a prawidłowa odpowiedź: „Tak, wierzę”. Rozważy należy jednak, czym jest Bóg, w którego wierzymy.
Cały problem polega jednak na tym, że – jak zauważył to masoński periodyk Builder Magazine („Fundamental Principles and Spirit”) – WBW ma tak niewyraźny i symboliczny charakter (por. Apendyks), że pod nim teoretycznie może się ukryć każdy, nawet najbardziej „głupi” ateizm (choć w interpretacjach mówi się wprost o Bogu, nie definiując go jednak). Tradycjonaliści masońscy jednak byli usatysfakcjonowani tą ‘niejasnością’. Albert Pike w swych rozważaniach zauważył nawet, że ten, kto głosi „bardziej wzniosłą” koncepcję Boga, różniącą się od powszechnych, nierzadko antropomorficznych wizji, może być przez dogmatyka uznany za ateistę. Z kolei na pytanie czytelnika z Florydy dotyczące sprawy usunięcia Biblii z ołtarzy przez loże francuskie, „Builder Magazine” odpowiedział, iż w tej kwestii istniała duża swoboda w przypadku krajów europejskich, a zwłaszcza Francji. I dlatego część warsztatów nadsekwańskch podobnie do lóż anglosaskich używa Biblii lub Księgi Ewangelii, część kładzie w jej miejsce Księgę Konstytucji, a jeszcze inne Białą Księgę jako symbol uniwersalnego prawa moralnego. W każdym razie ekskomunika Wielkiego Wschodu miała miejsce nie z powodu Biblii, lecz formuły WBW.
Kwestia odejścia masonerii francuskiej od landmarków była rozpatrywana w 1918 r. przez Wielką Lożę Alabamy, która wtenczas oficjalnie rozpoznała WWF, Wielką Lożę Francji i Wielką Lożę Szwajcarską „Alpina” po dokładnym ich przeanalizowaniu. Oceniając Wielki Wschód, wzięto pod uwagę wszystkie zarzuty stawiane mu przez większość Wielkich Lóż. Rozpatrując sprawę Biblii i wiary w Boga, zauważono to, o czym była mowa wcześniej tj. że WWF od początku swego istnienia aż do 1849 r. nie posiadał w swej konstytucji jakiejkolwiek wzmianki o Bogu i nieśmiertelności duszy. Została ona wówczas wprowadzona i obowiązywała aż do 1877 r. I choć wcześniej jej nie było, GOdF był uznawany przez większość obediencji świata. Nota bene pomysłodawcą wykreślenia inwokacji do WBW i wprowadzenia wolności sumienia był pastor Frederic Desmons. Dodano, że ten krok wolno oceniać tylko, jeśli dokładnie rozważy się zawiłości polityczno-religijne we Francji. Wielki Wschód miał prawo do tego kroku, a inne organizacje masońskie nie mają prawa go za to ekskomunikować. Na marginesie wywodu podkreślono, że także wiele regularnych obediencji nie wspomina w swoich księgach praw o Bogu i nieśmiertelności duszy. Przyznano, że WWF daje dowolność co do Biblii i wiary w Boga, jednakże żaden ze starych landmarków nie wspomina o Biblii w loży, nie ma również takiego obowiązku w 1723 r. poza momentem, kiedy kandydat składa przysięgę na Księgę Świętego Prawa. Wielka Loża Alabamy – jak podkreśliła – zdaje sobie sprawę, że wielu masonów nie wierzy w Nowy Testament, tak samo jak nie poważa Starego Testamentu. Biblia jest bowiem tylko symbolem Prawdy, a Księga Świętego Prawa (nie pod nazwą Biblia) pojawia się jako wymóg w Wielkiej Loży Anglii ok. 1760 r.
W zasadzie to nie Biblia, lecz formuła Wielkiego Budowniczego Wszechświata była przyczyną konfliktu między masonerią francuską a anglosaską. Niemniej jednak konflikt rozszerzył się, gdy „romańczycy” poszli dalej i zajęli krytyczne stanowisko wobec wspomnianych landmarków, będących zbiorem ustnie przekazywanych tradycji, praw i obowiązków bractwa masońskiego i jego członków. Powoływano się nie tylko na nieadekwatność wielu starych wymogów do czasów współczesnych, ale i wskazywano, że istnieje wśród obediencji – zwłaszcza w USA – rozbieżność dotycząca liczby tych landmarków. Bowiem – jak już wspomniano – jedne Wielkie Loże uznawały ich ponad 50, a niektóre (np. Vermont) zaledwie 7. Można było odnaleźć oczywiście punkty wspólne tj. landmarki akcentowane przez wszystkich (patrz wywód powyżej). Krytyczne stanowisko wobec landmarków zajmowała spora część wolnomularstwa europejskiego – liberalnego i quasi-regularnego, w tym Wielka Loża Narodowa Polski. To też było przyczyną, że konserwatywne w tym zakresie Wielkie Loże stanowe USA były powściągliwe w uznawaniu obediencji Starego Kontynentu. Amerykański magazym RSDiU „New Age” tłumaczy to stanowisko niezrozumieniem sytuacji europejskiej masonerii i przemian, które w niej zaszły.
Bibliografia:
1. „The Bible in Masonry”, The Builder Magazine, January 1928 – Volume XIV – Number 1, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1928_january.htm
2. L. Chajn, „Polskie Wolnomularstwo 1920-1938”, Warszawa 1984
3. „French Lodges and the Bible”, The Builder Magazine, January 1929 – Volume XV – Number 1, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1929_january.htm
4. „Fundamental principles and spirit”, The Builder Magazine, July 1919 – Volume V – Number 7, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1919_july.htm
5. „The God of the Mason By Bro. Ferdinand Oudin. The Bible in the Lodge”, Illinois, The Builder Magazine, July 1927 – Volume XIII – Number 7, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1927_july.htm
6. „Internationalism and Freemasonry by Bro. P. E. Kellett”, Grand Master, Manitoba Part II, The Builder Magazine, March 1918 – Volume IV – Number 3, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1918_march.htm
7. Landmarks: Albert Mackey, „Encyclopedia of Freemasonry”, vol. 1 (revised and enlarged by Robert I. Clegg), Chicago [br], on-line:
http://www.vrijmetselaarsgilde.eu/Maconnieke%20Encyclopedie/LMAP~1/Lmac-02.htm#lmac-00
8. „Masonic jurisprudence by Roscoe Pound”, Dean, Harvard Law School II. The Landmarks, The Builder Magazine, July 1917 – Volume III – Number 7, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1917_july.htm
9. „Report of the masonic overseas mission by Bro. Townsend Scudder, p.g.m., New York. Correspondence”, The Builder Magazine, March 1919 – Volume V – Number 3, on-line: http://www.phoenixmasonry.org/the_builder_1919_march.htm
źródło ilustracji: wikipedia
Czytaj dalej:
