Poniżej zamieszczamy kolejny rozdział książki Karola Wojciechowskiego “Bitwa o Sztukę Królewską“.
ROZDZIAŁ IV. NIEJASNY OBRAZ IDEOWY WOLNOMULARSTWA ŚWIATOWEGO DO LAT 30. XX W.
- Wolnomularstwo męskie u progu lat 30. w Europie i Ameryce Południowej
Każdy, kto spodziewa się odnaleźć precyzyjne granice ruchu masońskiego przed 1945 r., rozczaruje się, gdy spojrzy na strukturę i statystyki odnośnie wolnomularstwa na kontynencie europejskim w tym okresie. Nie tylko nie znajdziemy istniejących dziś klarownych podziałów w danym kraju na Wielkie Loży/Wschody Narodowe, pozostające w braterskich relacjach z całym wolnomularstwem anglosaskim, oraz Wielkie Wschody i Wielkie Loże liberalne, odwołujące się pod względem ideowym do zmian wprowadzonych przez nurt romański w 1877, lecz zaskoczy nas duża liczba obediencji tzw. środka (quasi-regularnych), które choć nie posunęły się tak daleko w reformach jak GOdF, to przejęły do siebie pewne postępowe akcenty (np. liberalne podejście do symbolu WBW, brak bezwzględnego wymogu wiary w nieśmiertelność duszy czy obecności Biblii na ołtarzu, rozluźnienie zakazu politycznych dyskusji). Pikanterii sprawie dodaje fakt, iż uznające się nawzajem Rady Najwyższe Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego, pozostające w braterskich relacjach z Jurysdykcją Północną i Południową USA RSDiU oraz – pośrednio także z Radami Wysp Brytyjskich – były związane personalnie i bratersko w większości przypadków z którąś z obediencji quasi-regularnych albo nawet liberalnych (Belgia, Turcja). Mogła się zdarzyć nawet sytuacja, że adept obediencji błękitnej, która nie posiadała uznania którejś z anglosaskich potęg, mógł odwiedzać braci z USA lub z Anglii na posiedzeniu lóż wyższych stopni rytu szkockiego, jeśli jego macierzysty warsztat RSDiU podlegał którejś z uznanych w skali światowej Rad Najwyższych.
Brak jasności co do statusu regularności miał miejsce zresztą nie tylko w Europie, ale i w Ameryce Łacińskiej, gdzie o wpływy walczyły ze sobą nurty liberalne oraz regularno-tradycjonalistyczne. Zwycięzcą tych bojów pozostawał jednak głównie nurt romański, który powoływał tam Wielkie Loże o umiarkowanym charakterze liberalnym, zwykle quasi-regularnym, rzadziej w pełni wzorowanych na Wielkim Wschodzie Francji. Sposoby podejścia do zagadnienia wiary w Boga i interpretacji symbolu WBW były bardzo zróżnicowane. Rozwój rytu szkockiego w Ameryce Południowej i utworzenie licznych Rad Najwyższych powiązanych personalnie z ów quasi-regularnymi obediencjami tylko umacniał de facto pozycję tych ostatnich. Liczba obediencji stricte konserwatywnych była niewielka, choć nie jest prawdą, że nie uznawały one wolnomularskiego charakteru pozostałych Wielkich Lóż i Wschodów. Pojedyncze loże liberalne czy quasi-regularne lub grupy lóż brały bowiem udział w inicjatywach tworzenia regularnych obediencji w tym rejonie i to bez jakiś dodatkowych warunków ponownej inicjacji i tworzenia warsztatów od podstaw. Dla przykładu w 1935 r. 10 lóż anglojęzycznych nieuznanego przez UGLE Wielkiego Wschodu Brazylii, za jego zgodą przyjęło dokumenty założycielskie od obediencji-matki i utworzyło jej Dystryktową Wielką Lożę. Siedzibą czterech tych warsztatów było Sao Paulo, trzech – Rio de Janeiro, a pozostałych Niteroi, Santos i Belo Horizonte. W Ameryce Płd. Najwięcej zawirowań i przegrupowań miało miejsce w Argentynie. Na tle rozbieżności dotyczących obowiązku uznania Boga z Wielkiej Loży Wolnomularstwa Argentyńskiego Dawnego i Uznanego wystąpiło w 1935 r. 16 lóż, w składzie których przeważali ateiści i agnostycy. Powołały one do życia Wielki Wschód Federalny Argentyny, do którego przystąpiła część uchodźców z WW Hiszpanii. Grupa wolnomyślnych adeptów placówek regularnej Wielkiej Loży Portoryko w 1942 r. wystąpiła z nich (wśród nich znany literat Antonio Santaella Blaneo) i utworzyła Wielki Wschód Narodowy Portoryko. Była obediencją obrządku szkockiego, a do swych zadań włączyła walkę z władzą w kraju Kościoła katolickiego oraz amerykańskim imperializmem – o wyzwolenie Puerto Rico spod jego dominacji. Przesądziło to o nieuznaniu jej za regularną przez inne Wielkie Loże na świecie.
W poniższej tabeli zestawiono obediencje, dokonując uproszczonego podziału na 3 główne nurty: w pełni regularne tj. te, które posiadają uznanie UGLE i ich konserwatyzm nie budzi wątpliwości, quasi-regularne – te, które nie odchodząc od zasadniczych pryncypiów (przynajmniej werbalnie), jednocześnie zliberalizowali (w mniejszym lub większym stopniu) swoje podejście w sprawach ideowych (zob. wyjaśnienie w powyższym akapicie) oraz liberalne czyli te, które w pełni poszły za zmianami 1877 r. i późniejszymi. Przy każdym z nurtów dodano informację, czy funkcjonowała przy danej obediencji Rada Najwyższa RSDiU. Poniższe zestawienie dotyczy obediencji męskich.
| Państwa w Europie | Obediencje męskie regularne z UGLE | Obediencje męskie pozostałe (bez Memphis-Misraim i pokrewnych) | Rada Najwyższa RSDiU | ||||
| Liczba obediencji | Liczba lóż krajowych | Liczba obediencji quasi-regularnych | Liczba obediencji liberalnych i pozostałych | Ogółem liczba lóż krajowych spoza nurtu regularnego UGLE | Liczba | Związek z obediencją | |
| Wyspy Brytyjskie | 3 | 5378 | – | – | – | 2 | Regularną (Wielka Loża Anglii, WL Szkocji i WL Irlandii) |
| Francja | 1 | 29 | 1 | 3 | 519 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Francji) |
| Belgia | – | – | – | 1 | 25 | 1 | Liberalną (Wielki Wschód Belgii) |
| Holandia | 1 | 62 | – | – | – | 1 | Regularną (Wielki Wschód Holandii) |
| Luksemburg | – | – | 1 | 1 | – | – | – |
| Hiszpania | – | 1 | 1 | 101 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Hiszpanii) | |
| Portugalia | – | 1 | – | 60 | 1 | Quasi-regularną (Wielki Wschód Luzytanii) | |
| Grecja | 1 | 48 | 1 | Regularną (Wielki Wschód Grecji) | |||
| Turcja | – | 1 (rozw.) | – | 27 | 1 | Liberalną (Wielki Wschód Turcji) | |
| Włochy | – | 1 (rozw.) | 1 (emigracja) | bd. | 2 | A. Quasi-regularną – (Wielka Loża ALAM) B. Liberalną (Wielki Wschód Włoch/Rada nieregularna) | |
| Dania i Islandia | 1 | 17 | 1 | – | 16 | – | Quas-regularną (Wielka Loża Danii) |
| Norwegia | 1 | 19 | 1 | – | 4 | – | – |
| Szwecja | 1 | 30 | – | – | – | – | – |
| Finlandia | – | – | 1 | – | 5 | – | – |
| Szwajcaria | – | – | 1 | – | 40 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża „Alpina”) |
| Niemcy | – | – | 10 | 1 | 713 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Symboliczna Niemiec) |
| Austria | – | – | 1 | – | 24 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Wiednia) |
| Czechosłowacja | 2 | 33 | 1 | 1 | 5 | 1 | Regularną (Wielka Loża Czechosłowacji) |
| Polska | – | – | 2 | – | 26 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Narodowa Polski) |
| Jugosławia | 2 | – | 28 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Jugosławii) | ||
| Rumunia | 1 | 1 | 58 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Narodowa Rumunii) | ||
| Bułgaria | 1 | – | 11 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Bułgarii/Rada nieregularna) |
* Opracowano na podstawie: L. Hass, „Świat wolnomularski…”, t. I… , Tabela nr 1, 1a i 3, s. 63-65, 67-68 i 101; M. Stępień, „Poszukiwacze prawdy…” (Aneks 2 Kalendarium rozwoju Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego) – por. Bibliografia.
| Państwa Ameryki Południowej | Obediencje męskie regularne z UGLE | Obediencje męskie pozostałe (bez Memphis-Misraim i pokrewnych) | Rada Najwyższa RSDiU | ||||
| Liczba obediencji | Liczba lóż krajowych | Liczba obediencji quasi-regularnych | Liczba obediencji liberalnych i pozostałych | Ogółem liczba lóż krajowych spoza nurtu regularnego UGLE | Liczba | Związek z obediencją | |
| Meksyk | 1 | 13 | 14+[4] | 325 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Meksyku) | |
| Gwatemala | – | – | 1 | 16 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Gwatemali) | |
| Honduras | – | – | 1 | 6 | – | – | |
| Salwador | – | – | 1 | 4 | – | – | |
| Nikaragua | – | – | 1 | 4 | – | – | |
| Kostaryka | – | – | 1 | 6 | – | – | |
| Panama | 1 | 9 | – | – | – | 1 | Regularną (Wielka Loża Panamy) |
| Kuba | 1 | 199 | 1 | 35 | 1 | Regularną (Wielka Loża Kuby) | |
| Haiti | – | – | 1 | 50 | 1 | Quasi-regularną (Wielki Wschód Haiti/Rada nieregularna) | |
| Dominikana | – | – | 1 | 18 | 1 | Quasi-regularną – (Wielka Loża Dominikany) | |
| Portoryko | 1 | 53 | – | – | – | – | – |
| Wyspy Morza Karaibskiego i Saragossowego | 2 | 252 | 3 | – | 103 | – | – |
| Wenezuela | – | – | 1+[2] | – | 32 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Wenezueli) |
| Kolumbia | – | – | 1+[2] | – | 10 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Kolumbii) |
| Ekwador | – | – | 1 | – | 8 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Ekwadoru) |
| Peru | – | – | 1 | – | 24 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Peru) |
| Boliwia | – | – | 1 | – | 8 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Boliwii) |
| Paragwaj | – | – | 1 | 13 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Paragwaju) | |
| Urugwaj | – | – | 2 | – | 57 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Urugwaju) |
| Chile | – | – | 1 | – | 61 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Chile) |
| Argentyna | – | – | 1+[1] | 115 | 1 | Quasi-regularną (Wielka Loża Argentyny) | |
| Brazylia | – | – | 4+[8] | – | 391 | 1 | Quasi-regularną (Wielki Wschód Brazylii) |
* Opracowano na podstawie: L. Hass, „Świat wolnomularski…”, t. I… , Tabela nr 4 i 4a, s. s. 111-115; M. Stępień, „Poszukiwacze prawdy…” (Aneks 2 Kalendarium rozwoju Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego) – por. Bibliografia rozdziału.
Kolejny rozdział:
