Kamil Racewicz
.
W Europie osiemnastowiecznej istniało setki lóż. Duże znaczenie ponadlokalne odgrywało kilka. Do tych trzech największych i najznamienitszych zalicza się:
Zur wahren Eintracht (Prawdziwa Harmonia) – Wiedeń
Zu den Drei Weltkugeln (Pod Trzema Globami) – Berlin
Neuf Soeurs (Dziewięć Sióstr) – Paryż
Paryska La Loge des Neufs Soeurs (Loża Dziewięciu Sióstr) była najważniejszą lożą francuską. Wielki Wschód Francji powstał w 1772 r., zaś podlegająca mu loża Neufs Soeurs – 11.3.1776. Nazwa loży wywodzi się od dziewięciu muz, boginek sprawujących pieczę nad siedmioma naukami i sztukami:
Klio – historia (zwój)
Urania – astronomia (niosąca niebiański glob)
Kaliope – poezja epiczna, filozofia i retoryka (występuje z tabliczką i rylcem)
Erato – poezja erotyczna (mała lira)
Euterpe poezja liryczna (podwójny flet)
Talia – komedia (maska komiczna i wieniec z bluszczu)
Melpomene – tragedia (maska tragiczna i wieniec z bluszczu)
Polihymnia lub Polimnia – sakralne pieśni (pogrążona w myślach)
Terpsychora – pieśni chóralne i taniec (lira)
Wielką zasługą loży było powołanie w jej ramach Towarzystwa Apolońskiego (zwanego później Muzeum oraz Liceum Paryskim), co miało miejsce 17.11.1780 r. Było to swoisty “wolny uniwersytet” na czele którego stanął Antoine Court de Gebelin. Wytknęło ono sobie za cel wsparcie rozwoju kilku dziedzin nauki, związanych z techniką oraz gospodarką. Cele to osiągano dwoma metodami. Po pierwsze, udostępniano naukowcom, także amatorom, laboratoria do eksperymentów. Po drugie, uczono używania wytworów nowoczesnej techniki i ich zastosowań. Program obejmował dziedziny: chemii, fizyki, fizyki eksperymentalnej, matematyki, astronomii, organizowania fabryk, anatomii, fizjologii, języka angielskiego, włoskiego, hiszpańskiego i in. Instytucja ta przetrwała rewolucję francuską i przez dalsze sześćdziesiąt lat kontynuowała idee zapoczątkowane w loży Neufs Soeurs. Towarzystwo Apolońskie rozkrzewiło w społeczeństwie francuskim pragnienie wyższych studiów, wniosło wielkie zasługi w ekspansji nowych idei i popularyzacji odkryć naukowych, a także stymulowało ideę publicznej edukacji.
O Neufs Soeurs Jerzy Wojtowicz pisał, że ” była jakby bardziej zeświecczona, praca nad rytuałami odgrywała w niej nieco mniejszą rolę, z rytuałów usunięto wątki biblijne tak ważne w innych lożach, a na ich miejsce wprowadzono ryty bardziej zracjonalizowane, odwołujące się do pewnych abstrakcyjnych pojęć jak Mądrość, Sprawiedliwość i Szczęście. Loża kładła także mniejszy nacisk na samokształcenie i samodoskonalenie, ale za to bardziej preferowała inne formy, działalność naukową i artystyczną, popieranie poczynań literackich, młodych początkujących pisarzy i artystów (…) . Bardzo wiele uwagi loża poświęcała sprawie obrony praw człowieka i zwalczaniu nadużyć zacofanego, surowego prawa karnego. Z inicjatywy loży jej wybitni członkowie prawnicy jak Elie de Baumont, Dupaty i inni prowadzili wielkie kampanie prawne w obronie ofiar sądownictwa feudalnego, którego arbitralność uderzała przede wszystkim w protestantów. Elie de Baumont współdziałał z Wolterem przy obronie i rehabilitacji protestanckiej rodziny Calasów z Tuluzy, która padła ofiarą złej woli i niedbałości miejscowego sądu. Usilna kampania publicystyczna Woltera i wnikliwe badanie okoliczności wydarzenia (samobójstwo uważane przez sędziów za mord rodzinny na tle wyznaniowym) a także przebieg śledztwa, doprowadziły do zmiany wyroku na korzyść pokrzywdzonej rodziny. Wolnomularz Dupaty podjął się również obrony trzech francuskich chłopów niesłusznie skazanych na karę śmierci, doprowadził do rewizji procesu i wyroku uniewinniającego. Tenże prawnik opublikował w roku 1788 pismo pt. Lettres sur la procesure criminelle (Listy o procedurze kryminalnej), które skłoniły sąd francuski na krótko przed rewolucją do zajęcia się tą sprawą. Po jego śmierci dzieło reformy kontynuował inny znakomity prawnik Pastoret, wielki mistrz loży w roku 1788. Wydał on, już w czasie rewolucji (1790), Traktat naukowy o prawie karnym”.
Do loży tej należało wielu znamienitych braci, hrabiów, markizów, wybitnych prawników, naukowców, czołowych literatów, malarzy o renomie światowej, muzyków, byli także czołowi działacze rewolucji francuskiej oraz niemało kapłanów. Możemy wymienić takich braci, jak:
Wolter,
Beniamin Franklin (1706-1790) – afiliowany do loży w 1778 r.,
Joseph Jérôme Lalande (1732-1807) – astronom, profesor Collège de France, członek Akademii Nauk, współzałożyciel loży
John Paul Jones (1747-1792) – afiliowany do loży w 1778 r.,
Charles Dupaty (1744-1788),
Jean Valentin Fabroni (1752-1822),
Johann Reinhold Forster (1729-1798),
Nicolas L. Francois de Neufchateau (1750-1828),
Joseph Ignace Guillotin (1738-1814),
Jean-Antoine Houdon (1741-1828),
Bernard Lacepede (1756-1825),
Jacques Etienne de Montgolfier (1745-1799),
Gabriel Victor Riqueti, Comte de Mirabeau “Le Grand” (1749-1791),
Alexandre Stroganov (1733-1811),
czołowi literaci: Delille, Chamfort, Lemierre, Jean-Pierre Florian (1755-1794),
malarze: Vernet, Jean-Baptiste Greuze (1725-1805),
muzycy: Niccolo Piccini (1728-1800), Delayrac,
rewolucjoniści: Sieyes, Bailly, Petion, Rabaut Saint-Etienne, Brissot, Cerutti, Foucroy, Camille Desmoulins, Danton, Etienne Joseph Garnier Pages (1801-1841), A. Louis Roettiers de Montaleau (1748-1808),
de Seze – obrońca Ludwika XVI.
Jedną z najważniejszych inicjacji w dziejach loży, było przyjęcie doń de Voltaire’a – symbolu epoki Oświecenia, co miało miejsce …na kilka tygodni przed jego śmiercią, 7 kwietnia 1778 r. Na ceremonii obecnych było ok. 250 braci. Wolter miał wówczas 84 lata. Na spotkaniu 7 kwietnia brat Cordier de Saint-Firman zakomunikował loży, iż ma zaszczyt przedstawić jej na ucznia mularskiego kandydata, pana de Voltaire. Brat Lalande zebrał uprzednio opinie czcigodnego brata Bacona de la Chevaliere, wielkiego mówcy Wielkiego Wschodu Francji, oraz innych braci loży. Wyznaczył on braci: hr. Strogonof, Cailhave, prezydenta Meslay, markiza de Lort, Brinona, księdza Roney i paru innych do przygotowania i przyjęcia wyśmienitego kandydata. “Po otrzymaniu słów, znaków i dotknięć brat Wolter zajął miejsce na wschodzie obok Mistrza. Jeden z braci z Kolumny Melpomeny włożył mu na głowę wieniec laurowy, który on pospiesznie zdjął. Mistrz opasał go fartuszkiem brata Helwecjusza, który wdowa po filozofie przekazała Loży Dziewięciu Sióstr”. Brat Lalande wygłosił strzelistą mowę na cześć Woltera, mówiąc: “Tak więc, drogi bracie, byłeś wolnomularzem przed nadaniem ci tego tytułu i wypełniałeś jego obowiązki, zanim się pod nim własnoręcznie podpisałeś”. Po tym następowały liczne hymny i akty dziękczynienia, wielu braci deklamowało swe własne wiersze, następnie wysłuchano symfonii. Wszystko to trwało bardzo długo, lecz schorowany Wolter dotrzymał do końca. Zdumiewające jest jednak, że tak późno dołączył Wolter do braci w fartuszkach… Jak podsumował to A. Nowicki: “Długa była droga Voltaire’a do masonerii. Najpierw przez przeszło czterdzieści lat prowadził odważną, szlachetną, wytrwałą walkę z przesądami, zabobonami, fanatyzmem, szerząc idee Oświecenia, racjonalizmu, humanizmu, tolerancji; dorobek myślowy masonerii był w owych czasach jeszcze bardzo skromny, to nie ona kształtowała poglądy i postawę Voltaire’a, ale on oddziaływał na rozwój poglądów i postaw kilku kolejnych pokoleń masonów, a zdecydował się na przystąpienie do masonerii wówczas, gdy niemal wszyscy ci, którzy go do niej przyjmowali, byli wolterianami” (Ex Oriente Lux, 1998). Po śmierci Woltera, w Paryżu odmówiono mu mszy i religijnego pochówku. Uroczystą ceremonię pożegnalną urządziła mu Loża Dziewięciu Sióstr. Miało to miejsce 28.11.1778 r. Obecny na niej był nawet Franklin. “Zaproszono na biesiadę wszystkie sztuki, muzyka przeplatała się z wierszem i prozą. Ledwo przebrzmiała symfonia, a już zastępowała ją oda, wzniosłe kantaty roztaczały nieustannie swój poetycko-muzyczny czar” (J. Orieux, Wolter, s. 777-778, 795).
Fartuszek Woltera, przechowywany w Muzeum Masonerii GOdF.
Swój żywot loża zakończyła 70 lat po śmierci Woltera, 1848 r.
Lożę reaktywowano w 1913 r., pod numerem 447, w ramach Wielkiej Loży Francji. Obecnie pracuje ona w Rycie Szkockim Dawnym i Uznanym, co nie bardzo odpowiada duchowi pierwotnej loży.
Jako ciekawostkę można dodać, że w dniu 9.11.1997 r. w Brnie zainstalowano lożę Wielkiego Wschodu Szwajcarii nawiązującą do loży Dziewięciu Sióstr – “Lożę Wolter i Dziewięć Sióstr”
*
Zob. więcej: Guy Dumont, Les Neuf Soeurs, une Loge d’hier et d’aujourd’hui, “Le Journal” (Grande Loge de France), nr 56, grudzień 2004 – styczeń 2005, s. 18
.
Wpisał: Kamil Racewicz
04.12.2005.
