BoSK: Panorama masonerii “nieregularnej”

Poniżej zamieszczamy kolejny rozdział książki Karola Wojciechowskiego “Bitwa o Sztukę Królewską“.

3. Panorama masonerii „nieregularnej”

Dość mocno rozpowszechniony pogląd, iż obediencje nurtu liberalnego to organizacje agresywnie antyklerykalne, odrzucające Wielkiego Architekta Wszechświata oraz stawiające sobie za cel walkę postęp i odgórną naprawę społeczeństw, jest twierdzeniem bardzo uproszczonym i nie mającym nic wspólnego ze stanem faktycznym. Najczęściej popełniany przy tym błąd to wyrywanie z kontekstu wypowiedzi liderów Wielkiego Wschodu Francji, akcentowanie politycznych, antyklerykalnych i laickich wątków oraz przypisywanie tego całemu nurtowi „pozaregularnemu”.

W rzeczywistości jednak ów nurt pozaregularny lub nieregularny, często skrótowo określany liberalnym lub romańskim, jest bardzo mocno zróżnicowany. De facto funkcjonują w nim zarówno obediencje o silnie laickim charakterze i ciągotach społecznych, jak i organizacje masońsko tradycjonalistyczne lub umiarkowanie liberalne oraz potęgi wolnomularskie o kierunku mistyczno-ezoterycznym. Nie bez znaczenia jest to, że charakter obediencji uzależniony jest nie tylko od postaw ideowych, lecz również składu organizacji tj. osoby jakiej płci są jej członkami. Zanim przybliżymy czytelnikom barwny obraz środowiska masonerii nieregularnej pozwolimy sobie dokonać podziału według różnego typu kryteriów. Pozwoli to lepiej zrozumieć specyfikę tej części ruchu wolnomularskiego. Podziały w ramach niego mogą przebiegać według następujących linii:

1. Skład osobowy obediencji pod względem płci

A. Mężczyźni (męskie)

B. Kobiety (żeńskie)

C. Mężczyźni i kobiety (mieszane)

2. Wielki Architekt Wszechświata

A. Bóg

B. Transcendencja/Duch wieczny/Duchowość

C. Bóg chrześcijański lub innej religii

D. Interpretacja szeroka – materialistyczna i duchowa – w zależności od adepta

E. Brak symbolu WAW

3. Struktura obediencji

A. Loże błękitne niezależne

B. Loże błękitne oraz warsztaty stopni wyższych i dodatkowych podporządkowane są tej samej władzy  zwierzchniej

C. Stopnie wyższe są częścią obediencji, lecz posiadają autonomię i nie mają wpływu na prace lóż symbolicznych lub jest to wpływ ograniczony

4. Światopogląd religijny/filozoficzny kandydata

A. Musi wierzyć w Boga

B. Musi wierzyć przynajmniej w Porządek Transcendentny lub duchowy aspekt w człowieku (np. dusza nieśmiertelna)

C. Może wyznawać światopogląd materialistyczny/ateistyczny lub być trudny do sprecyzowania

D. Nie może być fundamentalistą religijnym, przekonanym o jedynej słuszności swojej opcji

5. Metoda pracy wolnomularskiej

A. Wewnętrzne doskonalenie etyczne adeptów

B. Zainteresowania społeczno-polityczne w sferze abstrakcyjnej bez odniesień do polityki bieżącej

C. Aktywność w zakresie polityki bieżącej, w tym oddziaływanie na publiczne struktury

D. Zainteresowania filozoficzno-społeczne, humanistyczne, naukowe i inne, niezwiązane z polityką

E. Działalność dobroczynna/filantropijna

F. Praktyki mistyczno-okultystyczne

6. Ogólny profil obediencji

A. Liberalne

B. Tradycjonalistyczne

C. Liberalno-tradycjonalistyczne

D. Ezoteryczne (mistyczno-okultystyczne)

7. Relacje zewnętrzne

A. Dozwolone są kontakty z obediencjami tradycjonalistycznymi, tradycjonalistyczno-liberalnymi, liberalnymi oraz ezoterycznymi

B. Dozwolone są tylko z wybranymi obediencjami spośród kategorii wymienionych w pkt. A

Powyższe zestawienia nie wyczerpują z pewnością tematu, lecz odnoszą się do tych aspektów, które w jakiś sposób wydają się być często najbardziej reprezentatywne dla środowiska pozaregularnego. Ważne jest to, że w każdej z ww. kategorii danej obediencji można przypisać więcej niż tylko jedną z cech. I tak dla przykładu możemy mieć do czynienia z obediencją, która koncentruje się zarówno na etycznym doskonaleniu wewnętrznym adeptów, a zarazem nie stroni od praktyk okultystyczno-mistycznych czy rozważań abstrakcyjnych natury społeczno-politycznej np. teozoficzna gałąź Droit Humain (nota bene DH jest przykładem odosobnionym, w ramach którego dochodzi do w miarę wyraźnego podziału między opcję liberalną a ezoteryczną). Nie mniejszy problem nastręcza czasem określenie charakteru osobowego obediencji, bowiem np. przyjmowanie mężczyzn i kobiet nie zawsze musi oznaczać, że jest to organizacja stricte mieszana. W ramach niektórych bowiem istnieją zarówno loże męskie, jak i kobiece oraz mieszane, co jest szczegółem dość istotnym.

Z kolei pod pojęciem „tradycjonalistyczne” należy rozumieć takie obediencje, które w dużej mierze – z małymi wyjątkami – trzymają się reguł nurtu anglosaskiego. „Liberalne” to takie, które wtórują głównie zasadom i celom Wielkiego Wschodu Francji, zaś „tradycjonalistyczno-liberalne” to cały wachlarz potęg masońskich, które sytuują się pomiędzy jednym a drugim skrzydłem, przy czym stopień ich zróżnicowania jest także znaczący – do tej grupy zaliczono również te organizacji, które choć zasadniczo trzymają się podejścia anglosaskiego do Ars Regia, to otwarte są na przyjmowanie kobiet. „Ezoteryczne” natomiast to takie obediencje, które nie dają się jednoznacznie zaszeregować do żadnej z kategorii, ale kierują swoje zainteresowanie w kierunku mistyki i okultyzmu. Termin „ezoterycznej obediencji” dotyczy przede wszystkim rytu Memphis-Misriam, jednakże podkreślić trzeba, iż organizacje tego nurtu – w zależności od przypadku – mogą przejawiać również cechy charakterystyczne dla którejś z pozostałych trzech grup potencji masońskich.

Na tym tle dokonaliśmy wyboru różnego rodzaju obediencji wraz z przypisaniem ich w podsumowaniu każdej z nich cech według ww. kategorii od I do VII (np. IA, IIC, IIIAiB, IVCiD etc.) Zróżnicowany obraz środowiska liberalnego najlepiej będzie przedstawić na przykładzie Francji, będącej – jak to określił trafnie Maciej Stępień – wyspą w morzu regularności. Profil i zasady podajemy na podstawie informacji zamieszczonych na największym francuskim portalu informacyjnym o wolnomularstwie fm-fr.org oraz innych opracowań tematycznych.

* * *

A. Wielki Wschód Francji (Grand Orient de France) – utworzony w 1773 r., po 1877 r. stopniowo tracił uznanie środowiska masonerii regularnej. Uważany jest za lidera nurtu liberalnego (romańskiego). Stosuje różne rodzaje obrządków, przy czym podstawowym jest rytuał francuski standardowy pozbawiony wątków religijnych i symbolu Wielkiego Budowniczego Wszechświata.

Stowarzyszenie to określa się jako filantropijne, filozoficzne i postępowe. Zasady, którymi się rządzi to: wzajemna tolerancja, poszanowanie innych i samego siebie, absolutna wolność sumienia. Dewizą WWF jest Wolność, Równość, Braterstwo. Wśród celów organizacji należy wymienić:

• Poszukiwanie prawdy;
• Zgłębianie moralności;
• Stosowanie solidarności międzyludzkiej będącej doktryną moralną Wolnomularstwa;
• Praca nad poprawą sytuacji materialnej i moralnej oraz nad doskonaleniem umysłowym i społecznym ludzkości;
• Rozszerzanie na wszystkich członków ludzkości więzów braterskich łączących wolnomularzy na całym świecie; także krzewienie tej idei przykładem, w mowie i na piśmie;
• Pomaganie, oświecanie i ochranianie innych wolnomularzy, nawet z narażeniem życia, a także obrona ich przed niesprawiedliwością;
• Nauczanie szacunku dla pracy zarówno fizycznej jak i umysłowej;
• Propagowanie wśród swych członków zasad pomagania słabym, sprawiedliwości względem wszystkich, oddania Rodzinie, Ojczyźnie i Ludzkości oraz zachowania godności w stosunku do samego siebie;
• Obrona ideału i Instytucji Świeckich, które są wyrazem zasad rozumu, tolerancji i braterstwa.

Profil obediencji można określić jako społeczno-humanistyczny, z silnymi ciągotami wobec wątków politycznych, głównie abstrakcyjnych, ale czasem też bieżących. Zainteresowania lóż w dużej mierze jednak uzależnione są od rodzaju rytuału, który dany warsztat praktykuje. I tak np. zainteresowanie społeczne charakteryzuje przede wszystkim loże rytu francuskiego, w mniejszym stopniu szkockiego dawnego i uznanego. Z kolei warsztaty tradycjonalistyczne francuskie, szkockie rektyfikowane czy egipskie (ryt Memphis-Misraim) w większym stopniu poświęcają się sprawom symbolizmu i obrzędowości oraz wewnętrznemu doskonaleniu adeptów.

W warsztatach stosujących rytuał inny niż francuski podstawowy zwykle pojawia się inwokacja do Wielkiego Budowniczego Wszechświata, jednakże jego interpretacja jest w pełni dowolna – w zależności od upodobań poszczególnych wolnomularzy.

Zakon do tej pory miał charakter męski, gościł jednak na pracach adeptki z lóż mieszanych i kobiecych. Od niedawna wzorem Wielkiego Wschodu Polski zmienił swój profil na męsko-żeńsko-mieszany. WWF utrzymuje braterskie stosunki z innymi obediencjami liberalnymi, liberalno-tradycjonalistycznymi (np. WLF, Opera), tradycjonalistycznymi (LNF, WPG) oraz ezoterycznymi (Memphis-Misraim).

Podsumowanie: I.A, II.DE, III.C, IV.CD, V.ABCDE, VI.A, VII.A

B. Wielka Loża Kobieca Francji (Grande Loge Feminine de France) – utworzona w 1952 r. przez członkinie warsztatów adopcyjnych, wcześniej działających pod egidą męskiej Wielkiej Loży Francji. Począwszy od 1959 r. stosuje rytuały obrządku szkockiego dawnego i uznanego. Wyższe stopnie dla kobiet zostały zainstalowane w 1972 r. dzięki pomocy Rady Najwyższej RSDiU kobiet wolnomularzy z Anglii. Później przyjęto również rytuały szkockie rektyfikowane oraz obrządek francuski nowoczesny. Większość warsztatów pracuje na chwałę Wielkiego Budowniczego Wszechświata, przy czym dopuszczalna jest jego szeroka interpretacja (jak w WWF czy DH).

Dewizą obediencji jest Wolność, Równość i Braterstwo. Swoją działalność opiera na trzech głównych filarach:

• Wolnomularstwo stanowi szkołę życia, opartą na takich wartościach jak wolność, tolerancja, szacunek dla innych i samego siebie. Wychodząc z humanistyczno-filozoficznego założenia organizacja deklaruje wznoszenie się ponad wszelkie podziały, określając zakon jako „ośrodek zjednoczenia”;
• WLŻF stanowi ruch (sojusz) oparty na zasadzie solidarności, składający się z kobiet, które z własnej woli wybrały drogę realizacji wspólnych celów, pracując na rzecz postępu;
• Zakon ma charakter inicjacyjny, otwarty dla osób, które pragną do niego z własnej woli przystąpić. Duchowa cecha wolnomularstwa oznacza jego adogmatyzm, respektujący zarazem wszelkie wierzenia, ale nie wywyższający żadnego z nich.

Podsumowanie: I.B, II.DE, III.A, IV.CD, V.ABDE, VI.C, VII.A

C. Międzynarodowy Zakon Mieszany „Le Droit Humain” (L’Ordre Maçonnique Mixte International du Droit Humain) – jego początki sięgają 1893 r., kiedy powstała loża „Droit Humain” z czasem przekształcona w Wielką Lożę Symboliczną Szkocką, a następnie w zakon międzynarodowy o strukturze piramidalnej, gdzie zarówno loże symboliczne, jak i stopni wyższych podporządkowane są władzom zakonu w Paryżu, zaś w poszczególnych krajach władzę sprawują Federacje Krajowe lub Jurysdykcje.

Zakon określa siebie jako instytucję filozoficzną i filantropijną, której misją jest:

• Upowszechnianie Wolności, Równości i Braterstwa;
• Poszukiwanie Prawdy;
• Promowanie rozwoju wewnętrznego jednostki bez narzucania dogmatów czy zmuszania do porzucenia idei religijnych lub kulturowych;
• Zjednoczenie kobiet i mężczyzn wokół idei humanistycznej duchowości przy założeniu, że wyraża się pełny szacunek dla odrębności jednostkowych i kulturowych;
• Dążenie do osiągnięcia pełnego rozwoju moralnego, intelektualnego i duchowego wszystkich ludzi;
• Dążenie do postępu ludzkości.

Droit Humain praktykuje ryt szkocki dawny i uznany w wariancie romańskim (kierunek liberalno-społeczno-humanistyczny) lub teozoficznym (liberalno-ezoteryczny). W lożach błękitnych dodatkowo zezwala na stosowanie innych rytuałów, jak np. angielski czy francuski, oprócz tego mogą funkcjonować w ramach struktury placówki stopni dodatkowych York (Mark Master i Royal Arch). Warsztaty mogą pracować „Na Chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata i / lub „Dla Postępu Ludzkości”. Interpretacja symbolu Wielkiego Architekta może mieć dowolny wymiar, pozostawione jest to w gestii poszczególnych adeptów/adeptek.

Podsumowanie:

• kierunek humanistyczno-adogmatyczny – I.C, II.DE, III.B, IV.CD, V.ABDE, VI.A, VII.A
• kierunek ezoteryczny – I.C, II.DE, III.B, IV.B, V.ABDEF, VI.CD, VII.A

D. Wielkie Loże Memphis-Misraim (tradycyjna, symboliczna, francuska, żeńska etc.) – obediencje praktykujące wyłącznie obrządek egipski Memphis-Misraim lub też oddzielnie od siebie Memphis bądź Misriam. Stawiają sobie za cel podniesienie poziomu duchowego swoich członków oraz całej zbiorowości ludzkiej. Cel ma zostać osiągnięty przede wszystkim poprzez pracę adeptów w lożach nad doskonaleniem samych siebie. Wolnomularstwo w tym wydaniu skupia się na duchowych poszukiwaniach i rozwoju duchowym adeptów, zaś inicjacja jest dla adepta rytuałem przejścia i oczyszczenia, które oznacza otwarcie serca oraz wkroczenie do wspólnoty, gdzie będzie miał możliwość samorealizacji i znalezienia drogi do samego siebie. Podróży inicjacyjna odnosi się do najwyższej władzy, którą nazywamy “Wielki Architekt Wszechświata” lub “Najwyższy Architekt Świata”. Symbol ten ma przede wszystkim oznaczać Ducha Wiecznego, zaś szczegółowa interpretacja pozostawiona jest poszczególnym adeptom. Zakony Memphis-Misraim pragną ułatwić swoim adeptom zrozumienie szeroko pojętej wiedzy ezoterycznej, dostosowanej przesłaniem do czasów współczesnych.

Podsumowanie: I.ABC, II.B, III.ABC, IV.B, V.AEF, VI.CD, VII.A

E. Zakon Inicjacyjny i Tradycyjny Sztuki Królewskiej (Ordre Initiatique et Traditionel de l’Royal Art, OITAR) – obediencja utworzona w 1974 r. z inicjatywy grupy braci z Wielkiego Wschodu Francji, którzy wcześniej dokonali opracowania nowego obrządku pn. Ryt Operatywny Salomona, nawiązującego synkretycznie zarówno do rytuałów angielskich, jak również francuskich, rdzennie szkockich oraz innych obrządków. Zakon podobnie jak LDH posiada piramidalną strukturę, gdzie zarówno loże błękitne, jak i placówki stopni wyższych podporządkowane są tej samej władzy – Radzie Najwyższej. OITAR koncentruje się przede wszystkim na duchowym aspekcie sztuki królewskiej, jednocześnie respektując zasady laickości. Opiera się na następujących zasadach:

• Zakon otwarty jest zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn;
• Loże pracują na chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata;
• Wielki Architekt określany jest jako zasada twórcza;
• W każdej loży znajduje się Księga Świętego Prawa, Cyrkiel i Węgielnica;
• Dyskusje o charakterze politycznym, religijnym oraz dotyczącym płci są zabronione w loży.

Podsumowanie: I.C, II.D, III.B, IV.CD, V.ADE, VI.A, VII.A

F. Wielka Loża Mieszana Uniwersalna (Grande Loge Mixte Universelle) – została utworzona w 1973 r. przez grupę braci i sióstr z Droit Humain niezadowolonych z faktu podporządkowania lóż błękitnych władzom stopni wyższych w strukturze LDH oraz tego, iż Droit Humain nie dochowuje wierności bojowemu feminizmowi założycieli zakonu. Obediencja ma również charakter mieszany, a jej zasady są zbliżone do tych, które przestrzega Wielki Wschód Francji. Zgodnie z Konstytucją WLMU, wolnomularstwo jest instytucją dobroczynną, filozoficzną i postępową, której zadaniem jest poszukiwanie prawdy, pogłębianie moralności i praktykowanie solidarności. Działa ono w działa w celu poprawy fizycznego, moralnego, intelektualnego i społecznego rozwoju ludzkości. Obediencja afirmuje zasadę wzajemnej tolerancji, szacunku dla innych, samego siebie oraz absolutną wolność sumienia. Poglądy metafizyczne uważane są za prywatną sprawę każdej z osób należących do zakonu. Wielka Loża praktykuje głównie dwa rodzaje obrządków: francuski nowoczesny oraz szkocki dawny i uznany, przy czym kładzie duży nacisk na stronę rytualną. Formuła Wielkiego Architekta Wszechświata jest tu faktultatywna. Kandydatom nie stawia się wymogów wyznaniowych, dopuszczalni są także ateiści. Dyskusje na tle politycznym i religijnym nie są zabronione, o ile nie wiążą się z agitowaniem na rzecz konkretnych partii politycznych czy grup religijno-wyznaniowych.

Podsumowanie: I.C, II.D, III.A, IV.CD, V.ABDE, VI.A, VII.A

G. Wielka Loża Mieszana Francji (Grande Loge Mixte de France) – powstała w 1982 r. w wyniku rozłamu mającego miejsce w ramach Wielkiej Loży Mieszanej Uniwersalnej. Określa się jako instytucję humanistyczną, filozoficzną i postępową, otwartą zarówno na mężczyzn, jak i na kobiety.  Do jej zasad i celów należy zaliczyć:

• dążenie do prawdy, etyki pracy i praktyki solidarności;
• działanie na rzecz poprawy materialnego i moralnego, intelektualnego i społecznego rozwoju ludzkości;
• wzajemna tolerancja, szacunek dla innych i samego siebie;
• zasada laickości postrzegana jako sprzeciw wobec wszelkiego przymusu, w tym dogmatyzmu;
• absolutna wolność sumienia, czyli każdy mason ma prawo wierzyć w prawdę wedle własnego uznania lub też nie wierzyć wcale; 
• afirmacja wolności, równości i braterstwa;
• wielobrzędowość – każda loża mieszana ma prawo praktykować dowolny rytuał spośród tych, na które obediencja posiada patent (obrządek francuski, szkocki dawny i uznany, rektyfikowany szkocki, francuski nowoczesny i memphis-misraim).

Podsumowanie: I.C, II.D, III.A, IV.CD, V.ADE, VI.C, VII.A

H. Wielka Loża Francji (Grande Loge de France, GLdF) – utworzona w 1894 r. przez loże symboliczne podległe Radzie Najwyższej Francji RSDiU. WLF praktykuje rytuał szkocki dawny i uznany; jest obediencją wyłącznie męską, która bazuje na następujących zasadach:

• loże WLF pracują na chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata określanego mianem zasady twórczej (brak obowiązku teizmu czy nawet wiary w którąś z form transcendencji);
• zgodnie z tradycją, Trzy Wielkie Światła znajdują się na ołtarzu lożowym – Pismo Święte, Cyrkiel i Węgielnica
• całkowita wierność i oddanie dla ojczyzny;
• nie mieszanie się w sprawy związane z religią i polityką – choć przedstawianie poglądów w tych kwestiach jest dozwolone, nie wolno jednak podejmować głosowań w tych tematach;
• przestrzegania dawnych landmarków, w szczególności skrupulatne stosowanie rytuału jako warunku dostępu do treści inicjacyjnych zakonu.

Dodać należy, że męski charakter obediencji nie oznacza braku uznania dla obediencji mieszanych i kobiecych. Na posiedzenia lóż WLF dopuszczani są jednak jako goście tylko mężczyźni z lóż męskich i mieszanych. Wcześniej obediencja przejawiała charakter liberalno-tradycjonalistyczny, obecnie w coraz większym stopniu kieruje się ku tradycjonalizmowi masońskiemu, co nie przeszkadzaj jej współdziałać i uznawać się z obediencjami liberalnymi jak np. WWF (jest m.in. inicjatorem porozumienia europejskich obediencji masońskich). Grande Loge de France przez długi czas utrzymywała bardzo bliskie więzi z Wielką Lożą Narodową Polski, która niegdyś stanowiła w dużej mierze jej ideową kopię.

Podsumowanie: I.A, II.D, III.A, IV.BC, V.A(B-hist.)DE, VI.A, VII.A

I. Wielka Loża Tradycyjna i Symboliczna „Opera” (Grande Loge Traditionelle et Symbolique „Opera”, GLTSO) – powstała w 1958 r. w wyniku schizmy w łonie regularnej Wielkiej Loży Narodowej Francuskiej (GLNF). Charakterystyczna jest dla niej symbioza postaw spirytualnych, konserwatywnych i liberalnych. D najważniejszych cech GLTSO zaliczyć należy to, że:

• jej członkami mogą być wyłącznie mężczyźni (zakaz inicjowania kobiet i odwiedzania przez nie lóż);
• loże pracują na chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata określanego mianem zasady twórczej;
• na ołtarzach leżą Księga Świętego Prawa, Węgielnica i Cyrkiel;
• kandydaci składają przysięgę na Ewangelię św. Jana, wymagana jest wiara w „transcendencję osoby ludzkiej” (pierwiastek duchowy w człowieku);
• zakaz dyskusji politycznych i religijnych w lożach;
• loże pracują w trzech pierwszych stopniach – ucznia, czeladnika i mistrza.

Obediencję tą, podobnie jak Wielką Lożę Francji, można określić mianem „masonerii środka” tj. sytuującą się pomiędzy podejściem laicko-liberalnym a stricte konserwatywnym. GLTSO swój stosunek do kwestii ścisłego przestrzegania tradycji sformułowała w manifeście pt. „Braterstwo człowiecze i uniwersalizm” (1958). Czytamy w nim m.in., że:

„O ile zakon wolnomularski jest ze swej definicji jeden, o tyle niektóre obediencje ogłaszają ekskomuniki przeciwko innym. W imię mniej lub bardziej hipotetycznych landmarków, za którymi kryją się względy aż nazbyt ludzkie, odmawia się niekiedy cechy wtajemniczenia znakomitym masonom. (…) Powrót do uniwersalizmu, koniec jałowych sporów, nadrzędność loży – takie są (wiemy to z doświadczenia) życzenia bardzo wielu szczerych i oddanych braci, którzy ubolewają nad tym, że tyle dobrej woli marnuje się na skutek obecnego impasu. (…) Nie formułujemy żadnych ekskomunik. Będziemy zaszczyceni mogąc przyjmować braci, którzy pozostając cały czas przywiązani do własnego ugrupowania – podkreślamy ten punkt z całą stanowczością – wyrażają wolę udziału w pracach rytualnych o charakterze duchowym. (…) Uczestniczenie w naszych pracach, w charakterze członków lub odwiedzających, jest aktem wiary w przeznaczenie naszego zakonu, który przekracza przypadkowość czasu i przestrzeni i który otrzymał misję zbudowania świątyni, której jesteśmy wszyscy żywymi kamieniami” (tłum. J. Zawrat).

Interesująco jest również stanowisko Wielkiej Loży „Opera” wobec wobec osób o światopoglądzie materialistycznym, którym tak naprawdę – pomimo wyraźnie duchowego profilu obediencji – nie wzbrania się wstępowania do jej lóż. Odnośnie wymogów stawianych kandydatom pisze tak:

„Każdy mężczyzna „wolny i dobrych obyczajów”, wierzący w transcendentną naturę istoty ludzkiej, może do niej [tzn. do GLTSO – przyp. tłum] wstąpić niezależnie od swoich poglądów politycznych i religijnych. Ateiści i materialiści mogą nie czuć się tutaj dobrze, jednak rytuał masoński pomaga kroczyć naprzód drogą Światła i Prawdy wszystkim tym, którzy nie zakładają opaski na oczy!” (tłum. J. Zawrat).

Podsumowanie: I.A, II.D, III.A, IV.B, V.ADE, VI.B, VII.A

J. Wielka Loża i Wielkie Przeorstwo Szkockie Reformowane i Rektyfikowane Okcytani (La Grande Loge et Le Grand Prieuré Ecossaise Réformée et Rectifiée d’Occitanie) – zakon utworzony w 2000 r. po rozłamie między Wielkim Przeorstwem Galów a Wielką Lożą Narodową Francuską. Część braci z WPG i WLNF utworzyła organizację niezależną od WPG i nowego przeorstwa powołanego przez GLNF.

Obediencja praktykuje wyłącznie ryt szkocki rektyfikowany w wersji pierwotnej. Swą działalność opiera się na następujących zasadach:

• wymóg wiary w Boga jako Wielkiego Architekta Wszechświata;
• obecność w lożach Biblii, Cyrkla i Węgielnicy;
• członkostwo zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn;
• zakaz dyskusji o polityce czy religii w lożach;
• podstawę ideową i obrzędową stanowią dokumenty i kodeksy z 1778 r., zrewidowane na konwencie w Wilhelmsbad w 1782 r.

Zakon popiera krzewienie wśród swoich członków miłości duchowej i humanistycznej postawy. W lożach używa się tradycyjnej symboliki mularskiej, dużą rolę odgrywa także masońska doktryna ezoteryczna; obrządek szkocki rektyfikowany odwołuje się też do najczystszego ducha pierwotnego chrześcijaństwa, nie wymaga jednakże tego wyznania od swoich adeptów.

Podsumowanie: I.A, II.A, III.A, IV.A, V.AE, VI.B, VII.A

K. Loża Narodowa Francuska (Loge Nationale Francaise) – niewielka obediencja męska założona w 1968 r. w wyniku schizmy grupy osób z Wielkiej Loży Tradycyjnej i Symbolicznej „Opera”. Praktykuje trzy tradycjonalistyczne obrządki – francuski, szkocki rektyfikowany oraz emulację, bazując na starych wersjach rytuałów. Odwołuje się do tradycyjnych nauk masonerii operatywnej i spekulatywnej. Ideą powstania obediencji było założenie organizacji, która przestrzegając tradycji, jednocześnie nie będzie narzucać sobie ograniczeń uznaniowych, obediencyjnych i terytorialnych, pracując w spokoju i pełnej wolności.

Na podstawie dokumentów ideowych i organizacyjnych obediencji, można wyróżnić następujące cechy Loży Narodowej Francuskiej:

• Wolnomularstwo jest ruchem duchowym, religijnym i tradycyjnym. Proces przemiany adepta rozpoczyna się od medytacji o prawie Miłości w Ewangelii świętego Jana. Wymagane jest rygorystyczne przestrzeganie obrzędów i ceremonii masońskich. Transformacja musi mieć miejsce w atmosferze tolerancji, skromności, umiaru, dyskrecji, lojalności, absolutnego spokoju i uprzejmości.
• Wolnomularstwo musi przestrzegać tego z dokładnością, w przeciwnym wypadku dojdzie do groźby zerwania z jego podstawową misją. LNF musi odmówić jakiejkolwiek działalności w tym religijnych, politycznych, społecznych, gospodarczych i finansowych, które jest bogatym źródłem nieporozumień i konfliktów między braćmi. Loże i ich członkowie powstrzymują się od wszelkich oświadczeń i prac na ten temat. Masoni również muszą przestrzegać przyzwoitości w swych wypowiedziach i powstrzymywać się od jakichkolwiek nadużyć, które mogą mieć negatywny wpływ na nich.
• Pomoc zawsze była jedną z głównych zasad Wolnomularstwo. Powinna ona jednak być wykonywana z dużą ostrożnością, ograniczając się do usług, które powodują zmniejszyć rzeczywiste problemy z jakimi borykają się bracia w ich życiu i nigdy nie stoi za nimi spisek lub chęć zysku. Pomoc wzajemna pomocy między członkami Zakonu wykonywana jest poprzez loże lub indywidualnie przez ich członków. Może przybierać to postać tzw. funduszy dobroczynnych, do których bracia stosownie do swych zasobów przekazują stałe składki.
• LNF jest strukturą demokratyczną – federacją lóż, a nie scentralizowaną Wielką Lożą. Wszelkie głosowania odbywają się na zasadach demokratycznych. Na czele stowarzyszenia stoi prezydent, lożom przewodniczą mistrzowie czcigodni. Zalecana jest w interesie loży i rytuału coroczna zmiana władz, aby zapobiec negatywnym konsekwencjom.
• Tradycyjne wolnomularstwo uznaje za fakt pluralizm obrzędowy i wymaga akceptacji tego, gdyż tylko w ten sposób można odkryć istotę tradycyjnego mularstwa. Poszczególne obrządki nie są sprzeczne, lecz wzajemnie się uzupełniają. Wolnomularze mogą praktykować różne rytuały, ale nie powinni ich ze sobą mieszać, aby nie zgubić istoty ich przesłania.
• Loża Narodowa Francuska za swoje motto uznaje hasło „Bóg jest naszym Przewodnikiem” (God is our Guide), które po raz pierwszy zostało przyjęte przez kompanię muratorów w 1472 r. Na tym tle od kandydatów do loży wymaga wiary w Istotę Najwyższą, określaną symbolicznie mianem Wielkiego Architekta Wszechświata.

Loża Narodowa Francuska jest od strony ideowej obediencją tradycjonalistyczną, lecz nie uznaje części zasad wprowadzonych po 1717 r., jak choćby centralizację w postaci władzy Wielkiej Loży czy zasadę terytorialności. Akceptuje natomiast tolerancję w ruchu wolnomularskim, pozytywnie odnosząc się zarówno do obediencji tradycjonalistycznych, jak i liberalnych.

Podsumowanie: I.A, II.AB, III.A, IV.AB, V.AE, VI.B, VII.A

L. Wielkie Przeorstwo Galów (Grand Prieure des Gaules) – zakon utworzony w 1935 r. na bazie pełnomocnictw szwajcarskiego Wielkiego Przeorstwa Helwecji, pierwotnie stosujący wyłącznie ryt rektyfikowany szkocki. Począwszy od 1958 r. wszedł w ścisły sojusz z masonerią regularną w postaci Wielkiej Loży Narodowej Francuskiej. Po 2000 r. nastąpiło zerwanie stosunków i usamodzielnienia usamodzielnienie GPdG. Profil ideowy obediencji pozostał ten sam, lecz doszło do nawiązania stosunków z nurtem liberalnym.

Głównym rytem praktykowanym w lożach Zakonu jest wciąż obrządek szkocki rektyfikowany, oprócz tego używane są obrządek francuski tradycyjny oraz rytuał standardowy Szkocji. Obediencja obecnie administruje zarówno warsztaty błękitne, jak również loże stopni wyższych i dodatkowych.

Najważniejsze zasady Wielkiego Przeorstwa to:

• Wierność religii chrześcijańskiej, opierającej się na wierze w Trójcę Świętą;
• Zobowiązanie do przestrzegania zasad i tradycji, w tym rycerstwa masońskiego, pogłębianie wiary chrześcijańskiej oraz badanie ezoterycznej doktryny chrześcijaństwa;
• Rozwój własny poprzez praktykowanie cnót chrześcijańskich w celu przezwyciężenia własnych namiętności, eliminowanie wad oraz postęp na drodze duchowej realizacji;  
• Patriotyczne poświęcenie i służba dla innych;
• Stała praktyka dobroczynności dla wszystkich ludzi, niezależnie od ich rasy, narodowości, statusu oraz przekonań religijnych politycznych i filozoficznych.

W naukach WPG podkreśla się, że duchowa świadomość jest celem każdego z adeptów obrządku szkockiego rektyfikowanego, który dostarcza im odpowiednich środków, by stać się prawdziwym człowiekiem, świątynią Boga, jednego w trzech Osobach.

Podsumowanie: I.A, II.C, III.B, IV.A, V.AE, VI.B, VII.A

M. Wielka Loża Niezależna i Suwerenna Zjednoczonych Rytów (La Grande Loge Independante et Souveraine des Rites Unis, GLISRU) – utworzona w 1973 r. początkowo pod nazwą „Zakon Powszechny HUMANITAS”, począwszy od 1976 r. używa aktualnej nazwy. Wywodzi się z Loży Narodowej Francuskiej. W odróżnieniu od swojego pierwowzoru jest Wielką Lożą, w ramach której na dodatek funkcjonują zarówno loże mieszane, jak również męskie i żeńskie. Cechą charakterystyczną obediencji jest zainteresowanie ezoteryzmem i mistycyzmem oraz duży pluralizm obrządków, przy czym odrzuca się rytuały o nadmiernie nowoczesnym charakterze, akceptując tylko starsze wersje rytów. Ów ezoteryzm nie polega jednak na praktykowaniu okultyzmu czy magii w lożach, lecz prowadzeniu samodzielnych poszukiwań filozoficznych poprzez zaznajamianie się z różnymi tradycjami ezoterycznymi, w tym zwłaszcza masońskimi oraz skrupulatne stosowanie rytuału.

Dla GLISRU wolnomularstwo jest szkoła inicjacyjną, która umożliwia współdziałanie kobiet i mężczyzn w celu doskonalenia, tak aby pogłębiając przez lata swoją mądrość mogli zająć właściwą postawę wobec otaczającego ich świata. Wymaga to pracy nad sobą, szacunku i dyscypliny oraz szacunku dla zasad, w tym poszanowania wolnej myśli. Kandydat musi określić, która ścieżka doskonalenia najbardziej mu odpowiada – hermetyzm, chrześcijańska duchowość lub poszukiwanie duchowe z otwartym umysłem. W zależności od odpowiedzi przydzielona zostanie mu określona loża, gdyż charakter poszukiwań duchowych musi współgrać ze stosowanym w loży obrządkiem.

W deklaracji ideowej obediencji stwierdza się, iż

„Zakon bazuje na wartościach humanistycznych. Praca wykonywana w lożach, począwszy od przesłania inicjacji i symbolicznego uczniostwa, przez działanie i zbiorowe doświadczenie rytuału, aż do przejścia w kierunku postępu ludzkości. Mocno wierzymy w samodoskonalenia człowieka i jego zdolność do promieniowania na zewnątrz świątyni, prawdą, którą dowiedział się w loży. (…) Praca w loży wpływa na ich zaangażowanie w pracy, rodziny, stowarzyszenia, związku lub w polityce. Oczywiście przestrzega się tych samych zasad etyki i postaw społecznych, dążąc do poszanowania odmienności: różnorodność jest traktowana jako czynnik wzbogacający.”

W rytuałach występuje odniesienie do Wielkiego Architekta Wszechświata, jednakże nie wiąże się to z dogmatycznym nakazem wiary w Boga Jedynego. Bracia i Siostry mają swobodę interpretacji tego symbolu, choć wskazuje się tu na koncepcję religii uniwersalnej zawartej w pierwszej Konstytucji Andersona, polegającej na akceptacji powszechnych zasad moralnych. W warsztatach zabrania się dyskusji religijnych i politycznych.

Podsumowanie: I.ABC, II.BD, III.A, IV.BC, V.ADE, VI.CD, VII.A

N. Wielka Loża Kultur i Duchowości (La Grande Loge des Cultures et de la Spiritualité) – niewielka obediencja mieszana, utworzona w 2003 r. we Francji przez piętnastu braci wyższych stopni wywodzących się z regularnej Wielkiej Loży Narodowej Francuskiej (związanej z UGLE). Wielka Loża cechuje się poszanowaniem tradycji i rygorystycznym przestrzeganiem obrzędowości (stosuje obrządek szkocki dawny i uznany). Określa się przy tym jako międzykulturowa i „interspirytualistyczna”.

W deklaracjach i rytuałach odwołuje się do symbolu Wielkiego Budowniczego Wszechświata (lub Wielkiego Architekta Ludzkości) jako zasady najwyższej, ale nie wymaga przy tym wiary w Boga – minimum stanowi uznanie istnienia transcendencji. Kandydaci mogą przysięgać na wybrane przez siebie święte księgi, a jeśli nie idą żadną z dróg danej religii albo jest ona bliżej niesprecyzowana lub wyłącznie filozoficzna, wtenczas mogą złożyć przyrzeczenie na Białą Księgę.

W lożach zakazane są dyskusje na tematy polityczne i religijne.

Podsumowanie: I.C, II.BD, III.A, IV.BC, V.ADE, VI.C, VII.A

Bibliografia:

1. „Franc-Maçonnerie Française” (site maçonnique francophone), on-line: http://www.fm-fr.org/

2. „La Grande Loge Independante et Souveraine des Rites Unis” – informacje z oficjalnej strony internetowej, on-line: http://www.glisru.fr/

3. L. Hass, „Świat wolnomularski. Konkrety. Tom 2. 1945 – lata dziewięćdziesiąte XX w.”, Wyd. Neriton, Instytut Historii PAN, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Warszawa 2006

4. Étienne TADDEI „GLTSO : Qui sommes nous ?”, on-line: http://web.archive.org/web/20120403190919/http://www.gltso.org/qui_sommes_nous.php

5. M.B. Stępień, „Poszukiwacze prawdy. Wolnomularstwo i jego tradycja”, Lublin 2000, on-line: http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/poszukiwacze_prawdy/poszukiwacze_prawdy.pdf

6. J. Zawrat, Wielka Loża Kultur i Duchowości, blog Na Wschodzie S:., on-line:

https://web.archive.org/web/20110102184227/http://inicjacja.blox.pl/2010/08/Wielka-Loza-Kultur-i-Duchowosci.html

7. J. Zawrat, „Masoneria środka”, blog Na Wschodzie S:., on-line:

https://web.archive.org/web/20110102185524/http://inicjacja.blox.pl/2010/07/Masoneria-srodka.html

Czytaj dalej:

Zasady rozpoznawania masonerii liberalnej