Poniżej zamieszczamy kolejny rozdział książki Karola Wojciechowskiego “Bitwa o Sztukę Królewską“.
- Zróżnicowanie w ramach wolnomularstwa regularnego
Wbrew utartym przekonaniom, sam nurt regularny nie jest monolitem i w ramach niego też istnieją różnorodne tendencje i kierunki wyrażające się nie tylko w doborze rytuałów, charakterystyce obrzędowości i metodzie prac, lecz także w podejściu do nurtu pozaregularnego. Choć wspólną cechą wszystkich obediencji regularnych jest nieutrzymywanie oficjalnych relacji z obediencjami ww. nurtu (nieliczne wyjątki wynikają z nie do końca jasnego statusu niektórych obediencji w świecie masońskim np. Wielkiego Wschód Włoch, Wielka Loża Francji), to klimat ideowy oraz pewien sposób prac może być w wielu przypadkach zbliżony, a różnice mogą dotyczyć wyłącznie drobnych szczegółów (np. wyłącznie teistyczna lub szeroka interpretacja WBW).
Z pewnością jednak wolnomularz, inicjowany w jednej z regularnych lóż masonerii kontynentalnej, które często pracują według rytuałów obrządku szkockiego dawnego i uznanego bądź pochodnych rytuału francuskiego, mógłby poczuć się nie lada zaskoczony, gdy odwiedzi lożę pracującą według zasad anglosaskiej obrzędowości (takich warsztatów najwięcej jest na Wyspach Brytyjskich i w USA, znacznie mniej w Europie czy Ameryce Południowej). Nie zdziwi go z pewnością odwołanie do Boga/WBW przy otwarciu prac czy przy składaniu przysięgi, wszak te elementy posiadają także popularne w Europie obrządki. Można tam usłyszeć m.in.:
„Na chwałę Wielkiego Architekta Wszechświata ogłaszam otwarcie/zamknięcie prac loży X.”
albo
„Kandydat został właśnie przyjęty i stał się Uczniem Wolnomularskim, w imieniu Wielkiego Budowniczego Wszechświata, z polecenia i na podstawie pełnomocnictw, które zostały mi udzielone przez Czcigodną Lożę.”
Niemniej wiele rytuałów europejskich przeszło ewolucję i nawet w łonie tradycjonalistycznym uległy swoistej sekularyzacji – dotyczy to zwłaszcza obrządku francuskiego nowoczesnego, ale po części także szkockiego dawnego i uznanego oraz niektórych symbolicznych rytuałów niemieckich. Wpływ na ten stan rzeczy miał niewątpliwie coraz bardziej racjonalistyczny i areligijny klimat ogarniający Europę. Choć nie zaniknęła tam potrzeba duchowości i wiara w transcendencję/Boga (wprost przeciwnie), to tradycyjna religijność została w dużej mierze wyparta ze społeczeństw Europy Zachodniej lub mocno ograniczona. Stan ten znalazł odbicie także w łonie masonerii. I dlatego też poza kilkoma odwołaniami do WBW w ww. sytuacjach nic lub niewiele więcej z religijnego klimatu tam nie znajdziemy. Zupełnie inaczej rzecz miała się w USA. I dlatego też europejskiego wolnomularza regularnego, praktykującego któryś ze zsekularyzowanych obrządków, mocno może zaskoczyć silnie religijna atmosfera lóż anglosaskich, gdzie w rytuale znaleźć możemy m.in. takie oto inwokacje:
„Najświętszy i Chwalebny Panie Boże, Wielki Architekcie Wszechświata, Dawco wszelkich dobrych darów i łask! Ty przyrzekłeś, że „tam, gdzie dwóch lub trzech zgromadzonych jest w Twoje imię, Ty będziesz między nimi i będziesz błogosławił ich”. W Twoje imię zebraliśmy się i w Twoje imię pragniemy prowadzić nasze prace. Spraw, że najwyższe zasady Wolnomularstwa pokonają wszystkie niedoskonałe namiętności w nas – zharmonizuj i użyźnij nasze serca Twoją własną miłością i dobrocią – aby Loża w tym czasie pokornie rozważała, w jaki sposób porządek i piękno panują wiecznie przed Twym tronem. Amen.”
„Racz zesłać Swą pomoc, Wszechmogący Ojcze i Najwyższy Rządco Wszechświata, na nasze obecne zgromadzenie i spraw, aby ten Kandydat do Wolnomularstwa mógł zarówno zadedykować i poświęcić swe życie w służbie Tobie, jak i stać się wiernym bratem pośród nas. Oblecz go znajomością Twej boskiej mądrości, aby, za pomocą sekretów naszej sztuki, mógł bardziej otworzyć się na piękno prawdziwej pobożności, na honor i chwałę Twego Świętego Imienia. ”
Sytuacja Wielkiej Brytanii oraz Skandynawii, gdzie laicyzacja społeczeństw nie szła tak mocno w parze z sekularyzacją lóż masońskich, to sprawa natomiast odrębna. Można rzec, iż w wielu aspektach tamtejsze wolnomularstwo w jakiś sposób pozostało bastionem tradycjonalizmu, opierając się w pewnym stopniu społeczno-politycznym przemianom.
Spróbujmy poniżej dokonać charakterystyki różnych rodzajów obediencji regularnych. Dodać należy, że i w tym przypadku prawidłowa może być więcej niż jedna ze wskazanych opcji. Dla przykładu dana obediencja może wymagać wyłącznie wiary w Boga, a inna zarówno w Boga, jak i nieśmiertelność duszy ludzkiej.
- Skład osobowy obediencji pod względem płci
A. Mężczyźni (męskie)
- Wielki Architekt Wszechświata
A. Bóg
B. Transcendencja/Duch wieczny/Duchowość/Istota Wyższa
C. Bóg chrześcijański lub innej religii
- Struktura obediencji
A. Loże błękitne niezależne
B. Loże błękitne oraz warsztaty stopni wyższych i dodatkowych podporządkowane są tej samej władzy zwierzchniej
C. Stopnie wyższe są częścią obediencji, lecz posiadają autonomię i nie mają wpływu na prace lóż symbolicznych lub jest to wpływ bardzo ograniczony
- Światopogląd religijny/filozoficzny kandydata
A. Musi wierzyć w Boga
B. Musi wierzyć przynajmniej w Istotę Wyższą/Transcendencję
C. Musi być chrześcijaninem lub wyznawcą innej, konkretnej religii
D. Musi wierzyć w istnienie duszy nieśmiertelnej
- Metoda pracy wolnomularskiej
A. Wewnętrzne doskonalenie etyczne adeptów
B. Zainteresowania filozoficzno-społeczne, humanistyczne, naukowe i inne, niezwiązane z polityką
C. Działalność dobroczynna/filantropijna
D. Modlitwy i śpiewy ku chwale Boga
- Relacje zewnętrzne
A. Kontakty z obediencjami regularnymi
B. Kontakty z obediencjami tradycjonalistycznymi lub tradycjonalistyczno-liberalnymi, których status w międzynarodowym łańcuchu jest nie do końca jasny
- Charakter obrzędowości
A. Rytuał o dużej ilości wątków religijnych i inwokacji do Boga
B. Rytuał o umiarkowanej liczbie odniesień religijnych
C. Rytuał o niewielkiej liczbie inwokacji do Boga i wątków religijnych
D. Rytuał zsekularyzowany, gdzie wątki religijne pełnią rolę marginalną i w zasadzie pojawiają się tylko przy otwarciu i zamknięciu loży oraz przy składaniu przysięgi
- Stosunek do nurtów nieregularnych (definiowanie zakresu pojęć)
A. Istnieje masoneria regularna, masoneria nieregularna (w tym kierunek liberalny), paramasoneria, a cała reszta to niemasoneria
B. Istnieje masoneria regularna, paramasoneria, a cała reszta to niemasoneria
C. Wolnomularstwem jest masoneria regularna oraz tradycjonalistyczna masoneria nieregularna, która pracuje zgodnie z dawnymi landmarkami, loże liberalne zaś nie są masonerią nieregularną lecz paramasonerią bądź niemasonerią
D. Wolnomularstwem jest wyłącznie masoneria regularna, cała reszta to bez żadnego wyjątku niemasoneria
- Członkowie lóż nieregularnych jako bracia
A. Członkowie lóż nieregularnych są braćmi, nawet jeśli formalnie nie są uznani i stosunki z ich obediencjami nie są utrzymywane
B. Członkowie lóż nieregularnych są braćmi tylko wyłącznie wtedy, gdy ich loże przestrzegają dawnych landmarków i są tradycjonalistyczne (oficjalne uznanie nie ma tu znaczenia), pozostali (np. liberalni) to profani.
C. Braćmi są tylko i wyłącznie członkowie lóż regularnych, cała reszta to zwykli profani.
- Członkinie lóż kobiecych i mieszanych jako siostry
A. Kobiety mogą być masonkami i siostrami, nawet pomimo braku oficjalnego uznania
B. Kobiety mogą być masonkami i siostrami, nawet pomimo braku oficjalnego uznania, ale tylko w przypadku, gdy ich loże pracują na chwałę WBW pojmowanego jako Istota Wyższa.
C. Wszystkie organizacje kobiece, które uznają się za wolnomularskie, są de facto niemasońskie, a ich członkinie nie mogą być uznane za masonki – są jak profani.
D. Należy odróżniać między kobiecą masonerią a kobiecą paramasonerią.
Bardzo różnorodnie przedstawiają się jednak różnice między nurtem regularnym a nieregularnym. Warto wymienić na tym tle kilka typowych przykładów. Nie wyczerpują one co prawda całości, zagadnienia, lecz podkreślają dość typowe kontrasty i różnice oraz podobieństwa, na które często nie zwraca się uwagi, dyskutując o regularności:
- Istnieje znaczący kontrast między lożą regularną, która koncentruje się na działalności filantropijnej, na posiedzeniach śpiewa hymny ku chwale Boga, Wielkiego Budowniczego Wszechświata, a lożą stricte liberalną, która w trakcie prac obrzędowych w ogóle nie wspomina o WBW, uwagę swoją skupia zaś na abstrakcyjnych rozważaniach natury społeczno-politycznej.
- Regularna potęga wolnomularska, która wymaga od swoich członków wiary w Boga, a jednocześnie praktykuje zsekularyzowany rytuał francuski nowoczesny i koncentruje się głównie na działalności wychowawczo-filozoficzno-naukowej (np. pewne loże Wielkiego Wschodu Brazylii czy Holandii), może być de facto mniej „konserwatywna” od obediencji znajdującej się poza łańcuchem regularności, a stosującej bardzo konserwatywne zasady masonerii chrześcijańskiej (np. Wielkie Przeorstwo Galów) czy koncentrującej się na mistycyzmie i ezoteryzmie jak Memphis-Misraim, gdzie zwłaszcza w wyższych stopniach nie brak hymnów i inwokacji do Boga oraz światów duchowych.
- Sytuacja hipotetyczna – w loży liberalnej A stosującej rytuał zlaicyzowany członkami są wyłącznie osoby wierzące i religijne (jest to teoretycznie możliwe), którzy nadają swemu warsztatowi konserwatywny ton pracy. Natomiast w warsztacie regularnym B zasiadają osoby wierzące w Boga, lecz nastawione są do rzeczywistości bardzo laicko i koncentrują się bardziej na zagadnieniach społeczno-filozoficznych niż na sprawach obrzędowo-mistycznych. W ten sposób atmosfera warsztatu regularnego B jest znacznie mniej konserwatywna niż liberalnego A.
- W dwóch lożach reprezentujących dwa różne nurty wolnomularskie, stosujących identyczny obrządek (np. rytuał błękitny szkocki dawny i uznany), identyczną symbolikę narzędzi, różnica dotyczyć może wyłącznie możliwości interpretacji symbolu WBW. O ile w jednej loży (regularnej) będzie mogło mieć to formę wyłącznie teistyczną lub transcendentną, to w warsztacie liberalnym bądź tradycjonalistyczno-liberalnym będzie możliwa interpretacja szeroka – zarówno duchowa, jak i materialistyczna, co wcale nie oznacza, że do tej drugiej loży wstępować będą ateiści i materialiści.
- W dwóch lożach regularnych występują znaczące różnice – jedna z nich śpiewa hymny ku chwale Boga, skupia się na działalności dobroczynnej, wymaga od kandydatów wiary w Boga i nieśmiertelność duszy, a organizacje nieregularne nie uznaje za masonerię. Druga natomiast ogranicza się tylko do wymogu wiary w Istotę Wyższą, koncentruje się na działaniach wychowawczo-filozoficznych, praktykuje obrządek mocno zsekularyzowany, choć nie pozbawiony drobnych inwokacji do WBW, a jej członkowie czynią rozróżnienia między masonerią regularną, nieregularną, paramasonerią i całą resztą.
Bibliografia uzupełniająca:
- Stichting Argus, strona internetowa „Vrijmetselarij”, Rituals, wersja angielska, on-line:
- „The Entered Apprentice Degree”, portal „Saints Alive in Jesus”, on-line:
Czytaj dalej:
