Ze względu na bardzo duże zróżnicowanie środowiska masonerii pozaregularnej trudno wskazać tu kanon uznaniowy na wzór UGLE-owskiego z 1929 czy 1989 r. Bardziej rozsądne jest ustalenie pewnych ogólnych wytycznych, które brane są zawsze pod uwagę przy nawiązywaniu stosunków.
Poniższe zestawienie jest indywidualnym opracowaniem autora – jego interpretacją wspólnych punktów zasad łączących obediencje znajdujące się poza zasięgiem uznania regularnej masonerii anglosaskiej. Punktem wyjścia do ich sformułowania stanowił fakt wzajemnego rozpoznawania się obediencji stricte liberalnych (Wielki Wschód Francji, Le Droit Humain czy Wielka Loża Żeńska Francji), liberalno-tradycjonalistycznych (Wielka Loża Francji, Wielka Loża Tradycyjna, Symboliczna „Opera” i Wielka Loża Suwerenna i Niezależna Zjednoczonych Rytów), tradycjonalistycznych (Loża Narodowa Francuska i Wielkie Przeorstwo Galów) oraz ezoterycznych o rozmaitych odcieniach tradycjonalizmu i liberalizmu masońskiego (obediencje francuskie obrządków Memphis i Misraim). Na tej podstawie można było ustalić następujące kryteria:
- Obediencja masońska stanowi zgrupowanie lóż wolnomularskich, przy czym posiada ona wyłączną jurysdykcję nad tymi lożami, nie dzieląc jej z żadną inną obediencją, a tym bardziej organizacją paramasońską lub/i niemasońską.
- Loże wolnomularstwa symbolicznego, zwane też błękitnym lub świętojańskim, pracują w trzech podstawowych stopniach – ucznia, czeladnika i mistrza.
- Stopnie wyższe/dodatkowe praktykowane są w oddzielnych lożach niż symboliczne.
- Warsztaty masońskie mogą – pod względem składu osobowego – mieć charakter męski, żeński lub mieszany. Do lóż przyjmowane są jednak wyłącznie osoby pełnoletnie (płeć uzależniona jest od wyboru danej obediencji/loży), zgodnie z prawem danego kraju, przy czym dolny próg wiekowy stanowi zawsze indywidualną sprawę konkretnej obediencji.
- Loże masońskie grupują ludzi o różnych poglądach politycznych i religijnych. Zabronione jest narzucanie konkretnych poglądów w ww. sferach członkom lóż wolnomularskich, gdyż warsztaty masońskie mają za zadanie jednoczenie ludzi o różnorodnych światopoglądach.
- Obecność symbolu Wielkiego Budowniczego Wszechświata, jak również zakres możliwości jego interpretacji, pozostawiona jest gestii każdej obediencji lub warsztatów tworzących tą obediencję.
- Loże wolnomularskie stosują właściwy sobie ceremoniał, w którym obecne są narzędzia i symbole właściwe tradycji masonerii spekulatywnej, których symboliczne znaczenie – przy jednoczesnym poszanowaniu różnorodności interpretacji symboli i zasad wykształconych przez różne tradycje w świecie masońskim – ma służyć realizacji postulatów wymienionych w pkt. 8.
- Głównym zadaniem lóż wolnomularskich jest doskonalenie etyczne i duchowe swoich członków (czynienie człowieka lepszym), kultywowanie idei braterstwa i wolności, poszukiwanie prawdy oraz podejmowanie innych aktywności – wewnętrznych (np. edukacja – deski i odczyty, spotkania) i zewnętrznych (np. filantropia, akcje dobroczynne, pomoc wzajemna braci/sióstr lub inne działania społeczne), które służą realizacji zasad i ideałów wolnomularskich, a nie wiążę się z popieraniem konkretnych kierunków religijnych czy ugrupowań politycznych.
- W pracach lóż mogą brać udział tylko i wyłącznie wtajemniczeni członkowie bractwa oraz uznani goście, w żadnym razie profani lub członkowie organizacji paramasońskich.
- Dana obediencja może być uznana za legalną władzę wolnomularską i mogą być z nią nawiązane oficjalne stosunki, jeśli oprócz powyższych zasad wykaże się legalnym źródłem swego pochodzenia, spełniając któreś z poniższych kryteriów:
– będzie obediencją z długimi tradycjami wolnomularskimi lub cieszącą się powszechnym szacunkiem w szeroko pojętym świecie masońskim;
– wykaże swoje pochodzenie – pośrednie lub bezpośrednie – od ww. obediencji bądź też zostanie przez nie uznana albo zalegalizowana/zregularyzowana;
– zostanie utworzona przez loże wolnomularskie, których członkowie mogą wykazać się prawidłowym wtajemniczeniem w którejś z ww. obediencji lub których wtajemniczenia zostały przez takie obediencje zalegalizowane (zregularyzowane).
Bardzo duża dowolność postaw środowiska masonerii „pozaregularnej” może niekiedy nakładać konieczność uszczegóławiania zasad w konkretnych przypadkach np. w sytuacji tworzenia platform i porozumień obediencji liberalnych albo uznawania się różnych obediencji np. liberalno-tradycjonalistycznych. Dla przykładu dla niektórych organizacji obligatoryjnym warunkiem uznania będzie odwołanie się do zasad Konstytucji Andersona z 1723 r., powoływanie się na zasadę adogmatyzmu, dewizy „Wolność-Równość-Braterstwo” itp. Wiele zależeć będzie tu po prostu od indywidualnych ustaleń obediencji lub grup różnorodnych potęg masońskich. Generalnie jednak powyższe 10 punktów można uznać za miarodajne dla większości środowiska nurtu liberalnego i pokrewnego.
Nie oznacza to jednak, iż wcześniej nie podejmowano prób sformułowania kanonu zasad szeroko pojętego nurtu liberalnego. Jednym z nich jest tzw. „Manifest z Bonn. Zasady wolnomularstwa uniwersalnego”, opracowany i przyjęty w 1999 r. przez R.E.F.O.R.M. będące inicjatywą skupiającą zwolenników liberalnego wolnomularstwa, głównie z szeregów obediencji niemieckojęzycznych. Manifest ten stanowi jednak dokument ideowy, który nie został oficjalnie przyjęty przez większość obediencji nurtu liberalnego, choć w pewien sposób wyraża postawę dużej jego części. Dlatego też warto przytoczyć jego zapisy, zwłaszcza że zasady sformułowano według wariantu porównawczego z UGLE-owskimi „Rules of Recognition” (1929). Główna treść dokumentu wraz z preambułą poniżej:
„Wolnomularstwo uniwersalne łączy istoty ludzkie, które niezależnie od wszelkich wyznań religijnych, filozofii oraz opinii politycznych angażują się w wspieraniu humanizmu i tolerancji.
Idea uniwersalnego łańcucha łączącego Braci i Siostry oparta jest na zasadzie głębokiego szacunku dla indywidualności istoty ludzkiej oraz na bazie równości praw mężczyzn i kobiet niezależnie od pochodzenia.”
* * * * * * *
| UGLoE — Wielka Zjednoczona Loża Anglii “Podstawowe zasady” (1989 r.) — Droga uni–centralistycznej masonerii — | Forum R.E.F.O.R.M. (e.V.) “Uniwersalne zasady” (1999 r.) — Droga uniwersalnej masonerii — |
| BP1: Aby zostać uznaną za regularną przez Wielką Zjednoczoną Lożę Anglii, dana Wielka Loża musi spełniać następujące wymagania: | Aby wolnomularstwo było uniwersalne, musi spełniać następujące warunki: |
| BP2: Dana Wielka Loża musiała być założona zgodnie z prawem przez regularną Wielką Lożę lub przez trzy prywatne Loże, gdzie każda posiada chartię regularnej Wielkiej Loży. | art. 1. Konstytucja Wielkiej Loży Wielka Loża założona jest przez inną już istniejącą Wielką Lożę lub, przez co najmniej trzy sprawiedliwe i idealne Loże. Loża jest legalna, jeżeli spełnia ona warunki znajdujące się w Preambule powyżej oraz w fundamentalnych zasadach poniżej. |
| BP3: Dana Wielka Loża musi być prawdziwie niezależna i samorządna z niekwestionowaną władzą nad błękitnym, lub podstawowym, wolnomularstwem – z ich symbolicznymi stopniami: uczeń, czeladnik i mistrz – w swojej jurysdykcji i nie podlegać oraz w żaden inny sposób nie dzielić tej władzy z innym ciałem masońskim. | art. 2. Suwerenność Wielka Loża jest suwerenna w takim sensie, że posiada nieograniczoną jurysdykcję nad trzema stopniami masońskimi: uczeń, czeladnik i mistrz, a jej administracja pochodzi z demokratycznego wyboru.. Każda Wielka Loża ma prawo zachować swoją poprawną tradycję masońską i ma obowiązek wykazywać tolerancję względem tego, co inne Wielkie Loże stosują. Każda indywidualna Loża jest suwerenna i autonomiczna, jeżeli jej statuty i regulaminy są zgodne z normami zawartymi w tych podstawowych zasadach. Loża się konstytuuje przy pomocy, co najmniej siedmiu mistrzów. Pracuje w trzech stopniach masońskich – uczeń, czeladnik i mistrz — zgodnie z tradycją swojej Wielkiej Loży. |
| BP4: Wolnomularze pod jurysdykcją danej Wielkiej Loży muszą być mężczyznami, a jej Loże nie mogą mieć jakiekolwiek kontaktów z Lożami, które dopuszczają kobiety jako członków. | art. 3. Afiliacja Mężczyźni i kobiety, bez odróżnienia, mają dostęp do wolnomularstwa. Regulaminy każdej Wielkiej Loży muszą być zgodnie w harmonii z Prawami Człowieka. |
| BP5: Wolnomularze w ramach jej jurysdykcji muszą wierzyć w Istotę Wyższą. | art. 4. Religia i wierzenia Wolnomularstwo nie stanowi społeczności wyznaniowej. Rządzone jest zasadami etyki. Wiara i wolność sumienia indywidualnej osoby są nieuchwytne i nietykalne |
| BP6: Wszyscy wolnomularze pod jurysdykcją danej Wielkiej Loży muszą składać swoje Obietnice nad lub w zasięgu wzroku Świętej Księgi Prawa; Biblii lub Księgi uznawanej za świętą przez zainteresowanego człowieka. | art. 5. Przysięga Członkowie angażują się zgodnie z zwyczajami Wielkiej Loży oraz w harmonii z Uniwersalną Deklaracją Praw Człowieka. |
| BP7: Trzy Wielkie Światła Wolnomularstwa to — Księga Świętego Prawa, Węgielnica i Cyrkiel — muszą być wystawiane, gdy dana Wielka Loża lub podległe jej Loże Pracują. | art. 6. Symbolizm Masońskie myśli i czyny mają swoje odbicie w symbolach masońskich, które każda Wielka Loża definiuje i stosuje autonomicznie. |
| BP8: Dyskusja na temat religii lub polityki w Lożach danej Wielkiej Loży ma być zakazana. | art. 7. Pluralizm Prawo do wolności sumienia i wyrazu zawiera w sobie wola tolerancji i współpracy członków. |
| BP9: Dana Wielka Loża musi być posłuszna uznanym zasadom i założeniom, “Dawne Obowiązki” oraz zwyczajowi Sztuki i nakazywać ich przestrzeganie swoim Lożom. |
Obediencje niemieckojęzyczne, takie jak Wielki Wschód Austrii, Liberalna Wielka Loża Austrii czy Suwerenny Wielki Wschód Niemiec, zaaprobowały również inne dokumenty, do których należy zaliczyć Manifest z Mannheim z 25 listopada 1995 r. oraz Nowe Obowiązki (New Charges/Neue Pflichten) z 1974 r.
W tym pierwszym dokumencie, powstałym również z inicjatywy osób (grupy ok. 80. czcigodnych mistrzów lóż symbolicznych) popierających forum R.E.F.O.R.M. potępiono wszelkie ograniczenia nakładane na wolność jakiegokolwiek masona do odwiedzania lóż innej obediencji, argumentując – nie zawsze zresztą konsekwentnie, ponieważ mogłaby ona przemawiać także na korzyść profanów – iż nie są one zgodne z prawem biblijnym, godnością ludzką czy duchem praw człowieka. We wstępie do manifestu sformułowano następujące założenia dotyczące uniwersalizmu masońskiego:
- mason nie może przekazać doktryny i założenia swojej obediencji masonom innych obediencji;
- wszyscy masoni, niezależnie od różnic pomiędzy obediencjami autonomicznymi, zawsze byli i zawsze pozostaną Braćmi;
- wszyscy masoni mają prawo szukać obediencji masońskiej, która im najbardziej pasuje;
- pokojowa rywalizacja pomiędzy doktrynami masońskimi może jedynie być osiągnięta poprzez nieograniczone prawo do wizytacji obediencji innych niż własna;
- nakaz uniwersalnego braterstwa zawarty w deklaracji ONZ ma zastosowanie wśród wolnomularzy.
Nowe Obowiązki z kolei to próba nowego opracowania Konstytucji Andersona z uwzględnieniem współczesnych uwarunkowań społecznych i bieżących problemów, które to zjawiska wymagają – wedle opinii autora Neue Pflichten – Niezależnej Loży Wolnomularskiej Wiednia – rewizji starych zasad. Dokument troszkę na wzór adnersonowski podzielono na wstęp i 6 rozdziałów noszących kolejno następujące tytuły: „O Bogu i religii”, „O rządach publicznych wszelkich szczebli — o państwie”, „O lożach”, „O mistrzach, dozorcach, czeladnikach oraz uczniach”, „O zwyczajach cechu podczas prac” i „Zachowanie”. Podkreśla się w nich wyłącznie świecki charakter ruchu masońskiego oraz brak konieczności wymogu wiary w Boga osobowego czy pracy pod sztandarem WBW. Wskazuje się także na potrzebę dyskutowania zagadnień związanych z relacją człowieka do przyrody, a zwłaszcza niszczeniem środowiska naturalnego. Poniżej przytoczono co ciekawsze zapisy Nowych Obowiązków, które mają stanowić wytyczne dla współczesnej masonerii:
„(…) Każdy wolnomularz winien uznawać religię, co do której wszyscy mogą być zgodni — religii opartej o uznanie dla aktu stworzenia, oddalającą cześć życiu oraz szanującą indywidualną wolność ludzi; loża ma stanowić porozumienie różnych światopoglądów. (…) Wolnomularz jest lojalny wobec państwa tak długo, jak państwo szanuje godność ludzi i ich prawa. Odrzuca on jednak wszelkie ograniczenia, które mogą przeszkadzać w porozumieniu wśród ludzi. (…) Loża to grupa dyskusyjna zmagająca się z problemami naszych czasów. Celem tego procesu jest nie tyle znajdowanie rozwiązań absolutnych, ile ujawnienie wielości źródeł problemów tak, aby każdy mógł do nich podejść w swoim życiu poprzez indywidualną myśl, oraz odpowiedzialne decyzje. (…) Należy chronić rytuał wolnomularski, ale należy także bez ustanku sprawdzać jego sensowność oraz ekspresyjność oraz przystosowywać go do potrzeb naszych czasów. Nie przerwie to jednak łańcucha pomiędzy braćmi, którzy żyją teraz, i którzy żyli wcześniej.”
W zasadzie tak samo mało konkretne są zasady sformułowane przez tzw. Apel Strasbourski, na bazie którego utworzono w 1961 r. wolnomularskie stowarzyszenie międzynarodowe CLIPSAS, kontynuujące de facto misję dawnego AMI. Apel miał na celu utworzenie Łańcucha Jedności opartego na zasadzie „absolutnej wolności sumienia” oraz „doskonałej tolerancji wzajemnej” (por. rozdział VII.3.2). Z dokumentów ideowych CLIPSAS można wyłuskać następujące zasady charakteryzujące grupę obediencji popierających wspomniany apel:
„- Inwokacja do Wielkiego Architekta Wszechświata oraz wymóg, iż jedną z Trzech Wielkich Świateł ma być Święta Księga religii objawionej, winny być pozostawione do dowolnego wyboru każdej loży i obediencji.
– Konieczność nawiązywania braterskich relacji pomiędzy obediencjami-członkami i otwieranie drzwi ich świątyń – bez wymogu wzajemności – dla każdego wolnomularza (mężczyzny lub kobiety), który/a otrzymał/a światło w sprawiedliwej i doskonałej loży, pod warunkiem, iż wolnomularska specyfika loży lub obediencji dopuszcza tego typu wizyty.”
Oprócz tego sformułowano następujące stanowisko, jeśli chodzi o pryncypia:
“- Wierność przesłaniu o tolerancji, braterstwie i jedności wynikającej z art. 1 Konstytucji Andersona;
– Przekonanie, ze wolnomularstwo ma misję zrzeszania ludzi, którzy bez niego byliby wobec siebie obcy i że każdy wolnomularz powinien budować zgodę między ludźmi;
– Głównym cel wolnomularstwa uwzględnia społeczną ideę braterstwa i obowiązku, a nie sztywnego przestrzegania jakichkolwiek zwyczajów, nawet jeśli wywodzą się z tradycji;
– Przekonanie, że duchowość wprost łączy człowieka z przyszłością ludzkości i udoskonala jego kondycję, mając tak samo wielką wartość moralną jak to, co można odnaleźć w relacjach wobec ponadnaturalnych zasad.”
Powyższe przykłady wskazują, jak diametralnie inne jest podejście nurtu romańskiego do zagadnień wspólnych zasad. O ile nurt anglosaski posiada w tej materii dość ścisłe wytyczne, to jego konkurent wzbrania się przed ścisłym, szczegółowym definiowaniem kryteriów uznaniowych, co wynika m.in. z faktu ogromnego zróżnicowania obediencji i rytów, w świecie anglosaskim uznanych często za nieregularne czy nawet pseudomasońskie.
Jeśli chodzi o odczucia indywidualne, to jedni są skłonni widzieć w tym braku uregulowań przykład pełnej wolności masońskiej i tolerancji, inni zaś traktują to jako dowód na wewnętrzną anarchię kierunku romańskiego, utrudniającą jakikolwiek dialog z jego obediencjami i wykluczającą możliwość uznania.
Bibliografia:
1. C.L.I.P.S.A.S., Apel Strasburski; Forum R.E.F.O.R.M.;
2. Manifest z Bonn. Zasady wolnomularstwa uniwersalnego (1999);
3. Forum R.E.F.O.R.M., Manifest z Mannheim (1995);
4. Unabhängige Freimaurer-Loge Wien, New Charges/Neue Pflichten/Nowe Obowiązki (1974)
Wszystkie cztery ww. dokumenty opublikowane są na naszej stronie.
