Loża Matka “Wolność Przywrócona” – Warszawa Loża “Galileusz” – Bydgoszcz Loża “Cezary Leżeński” – Warszawa Loża “Moria” – Ryga (Łotwa) Loża “Witelon” – loża ogólnopolska, kilka zjazdów rocznie, poza tym praca korespondencyjna Loża “Atanor” – Warszawa Loża “Abraxas pod światłem Syriusza” – Warszawa/Poznań Loża “Universe” – Warszawa Loża “Astrolabium” – Kraków Loża “Synergia” – loża anglojęzyczna, ogólnoeuropejska, kilka zjazdów rocznie, poza tym praca zdalna Loża “Pod Sokołem i Sową” – Poznań Trójkąt “VITRIOL” – Gdańsk Trójkąt “Stefan Żeromski” – Kielce
Loża “Kopernik” – Paryż, Wielka Loża Narodowa Francji (GLNF) Loża “Róża Wiatrów” – Paryż, Wielka Loża Kobieca Francji (GLFF) Loża “Kościuszko” – Nowy Jork, Wielka Loża Nowego Jorku (GLSNY)
Po wojnie najwcześniej reaktowywała się loża Kopernik, do 1991 r. działało ona jednak nieco “na dziko”, czyli nie była zrzeszona z żadną obediencją. Pierwszą polską lożą zainstalowaną normalnie i zgodnie z wolnomularskimi zasadami organizacyjnymi – była loża Wolność Przywrócona (inst. 26.4.1991).
Warsztaty Rady Najwyższej Wielkich Suwerennych Inspektorów Generalnych 33 i Ostatniego Stopnia Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego Wolnych i Przyjętych Mularzy Polski (Jurysdykcja związana z WLNP)
Loża Doskonalenia “Jan Józef Lipski” – Warszawa Loża Doskonalenia “Góra Wawel” – Kraków Loża Doskonalenia “Miłość i Wierność” – Poznań Loża Doskonalenia “Temple de Isis” (francuskojęzyczna) – Warszawa Loża Doskonalenia “Pod Srebrnym Lichtarzem” – Gdańsk (w fazie tworzenia) Kapituła Różokrzyżowców “Tadeusz Gliwic” – Warszawa Areopag Wielkich Wybranych Kawalerów Kadosz “ORDO AB CHAO” – Warszawa Konsystorz Wielkich Kawalerów Tajemnicy Królewskiej “Polonia” – Warszawa Rada Najwyższa WSIG 33 RSDU – Warszawa
Warsztaty Jurysdykcji Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego Rady Najwyższej Polski Suwerennych Wielkich Inspektorów Generalnych 33 i Ostatniego Stopnia (Jurysdykcja związana z WWP)
(Rada Najwyższa Polski nie podaje informacji na ten temat)
Warsztaty Wielkiej Kapituły Generalnej Rytu Francuskiego Wielkiego Wschodu Polski
Kapituła “Sokrates” – Warszawa Kapituła “Jedność Prawdziwa” – Warszawa
Warsztaty wyższych stopni Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego Le Droit Humain
Loża Doskonalenia “Spirala” – Warszawa Trójkąt Doskonalenia “Świetlisty Krąg” – Katowice Kapituła “Feniks” – Warszawa Areopag “Orzeł Czarny i Biały” – Warszawa
W Europie osiemnastowiecznej istniało setki lóż. Duże znaczenie ponadlokalne odgrywało kilka. Do tych trzech największych i najznamienitszych zalicza się:
Medal loży Neufs Soeurs.
Zur wahren Eintracht (Prawdziwa Harmonia) – Wiedeń Zu den Drei Weltkugeln (Pod Trzema Globami) – Berlin Neuf Soeurs (Dziewięć Sióstr) – Paryż Paryska La Loge des Neufs Soeurs (Loża Dziewięciu Sióstr) była najważniejszą lożą francuską. Wielki Wschód Francji powstał w 1772 r., zaś podlegająca mu loża Neufs Soeurs – 11.3.1776. Nazwa loży wywodzi się od dziewięciu muz, boginek sprawujących pieczę nad siedmioma naukami i sztukami:
Klio – historia (zwój) Urania – astronomia (niosąca niebiański glob) Kaliope – poezja epiczna, filozofia i retoryka (występuje z tabliczką i rylcem) Erato – poezja erotyczna (mała lira) Euterpe poezja liryczna (podwójny flet) Talia – komedia (maska komiczna i wieniec z bluszczu) Melpomene – tragedia (maska tragiczna i wieniec z bluszczu) Polihymnia lub Polimnia – sakralne pieśni (pogrążona w myślach) Terpsychora – pieśni chóralne i taniec (lira)
Wielką zasługą loży było powołanie w jej ramach Towarzystwa Apolońskiego (zwanego później Muzeum oraz Liceum Paryskim), co miało miejsce 17.11.1780 r. Było to swoisty “wolny uniwersytet” na czele którego stanął Antoine Court de Gebelin. Wytknęło ono sobie za cel wsparcie rozwoju kilku dziedzin nauki, związanych z techniką oraz gospodarką. Cele to osiągano dwoma metodami. Po pierwsze, udostępniano naukowcom, także amatorom, laboratoria do eksperymentów. Po drugie, uczono używania wytworów nowoczesnej techniki i ich zastosowań. Program obejmował dziedziny: chemii, fizyki, fizyki eksperymentalnej, matematyki, astronomii, organizowania fabryk, anatomii, fizjologii, języka angielskiego, włoskiego, hiszpańskiego i in. Instytucja ta przetrwała rewolucję francuską i przez dalsze sześćdziesiąt lat kontynuowała idee zapoczątkowane w loży Neufs Soeurs. Towarzystwo Apolońskie rozkrzewiło w społeczeństwie francuskim pragnienie wyższych studiów, wniosło wielkie zasługi w ekspansji nowych idei i popularyzacji odkryć naukowych, a także stymulowało ideę publicznej edukacji.
O Neufs Soeurs Jerzy Wojtowicz pisał, że ” była jakby bardziej zeświecczona, praca nad rytuałami odgrywała w niej nieco mniejszą rolę, z rytuałów usunięto wątki biblijne tak ważne w innych lożach, a na ich miejsce wprowadzono ryty bardziej zracjonalizowane, odwołujące się do pewnych abstrakcyjnych pojęć jak Mądrość, Sprawiedliwość i Szczęście. Loża kładła także mniejszy nacisk na samokształcenie i samodoskonalenie, ale za to bardziej preferowała inne formy, działalność naukową i artystyczną, popieranie poczynań literackich, młodych początkujących pisarzy i artystów (…) . Bardzo wiele uwagi loża poświęcała sprawie obrony praw człowieka i zwalczaniu nadużyć zacofanego, surowego prawa karnego. Z inicjatywy loży jej wybitni członkowie prawnicy jak Elie de Baumont, Dupaty i inni prowadzili wielkie kampanie prawne w obronie ofiar sądownictwa feudalnego, którego arbitralność uderzała przede wszystkim w protestantów. Elie de Baumont współdziałał z Wolterem przy obronie i rehabilitacji protestanckiej rodziny Calasów z Tuluzy, która padła ofiarą złej woli i niedbałości miejscowego sądu. Usilna kampania publicystyczna Woltera i wnikliwe badanie okoliczności wydarzenia (samobójstwo uważane przez sędziów za mord rodzinny na tle wyznaniowym) a także przebieg śledztwa, doprowadziły do zmiany wyroku na korzyść pokrzywdzonej rodziny. Wolnomularz Dupaty podjął się również obrony trzech francuskich chłopów niesłusznie skazanych na karę śmierci, doprowadził do rewizji procesu i wyroku uniewinniającego. Tenże prawnik opublikował w roku 1788 pismo pt. Lettres sur la procesure criminelle (Listy o procedurze kryminalnej), które skłoniły sąd francuski na krótko przed rewolucją do zajęcia się tą sprawą. Po jego śmierci dzieło reformy kontynuował inny znakomity prawnik Pastoret, wielki mistrz loży w roku 1788. Wydał on, już w czasie rewolucji (1790), Traktat naukowy o prawie karnym”.
Do loży tej należało wielu znamienitych braci, hrabiów, markizów, wybitnych prawników, naukowców, czołowych literatów, malarzy o renomie światowej, muzyków, byli także czołowi działacze rewolucji francuskiej oraz niemało kapłanów. Możemy wymienić takich braci, jak:
Wolter, Beniamin Franklin (1706-1790) – afiliowany do loży w 1778 r., Joseph Jérôme Lalande (1732-1807) – astronom, profesor Collège de France, członek Akademii Nauk, współzałożyciel loży John Paul Jones (1747-1792) – afiliowany do loży w 1778 r., Charles Dupaty (1744-1788), Jean Valentin Fabroni (1752-1822), Johann Reinhold Forster (1729-1798), Nicolas L. Francois de Neufchateau (1750-1828), Joseph Ignace Guillotin (1738-1814), Jean-Antoine Houdon (1741-1828), Bernard Lacepede (1756-1825), Jacques Etienne de Montgolfier (1745-1799), Gabriel Victor Riqueti, Comte de Mirabeau “Le Grand” (1749-1791), Alexandre Stroganov (1733-1811), czołowi literaci: Delille, Chamfort, Lemierre, Jean-Pierre Florian (1755-1794), malarze: Vernet, Jean-Baptiste Greuze (1725-1805), muzycy: Niccolo Piccini (1728-1800), Delayrac, rewolucjoniści: Sieyes, Bailly, Petion, Rabaut Saint-Etienne, Brissot, Cerutti, Foucroy, Camille Desmoulins, Danton, Etienne Joseph Garnier Pages (1801-1841), A. Louis Roettiers de Montaleau (1748-1808), de Seze – obrońca Ludwika XVI.
Jedną z najważniejszych inicjacji w dziejach loży, było przyjęcie doń de Voltaire’a – symbolu epoki Oświecenia, co miało miejsce …na kilka tygodni przed jego śmiercią, 7 kwietnia 1778 r. Na ceremonii obecnych było ok. 250 braci. Wolter miał wówczas 84 lata. Na spotkaniu 7 kwietnia brat Cordier de Saint-Firman zakomunikował loży, iż ma zaszczyt przedstawić jej na ucznia mularskiego kandydata, pana de Voltaire. Brat Lalande zebrał uprzednio opinie czcigodnego brata Bacona de la Chevaliere, wielkiego mówcy Wielkiego Wschodu Francji, oraz innych braci loży. Wyznaczył on braci: hr. Strogonof, Cailhave, prezydenta Meslay, markiza de Lort, Brinona, księdza Roney i paru innych do przygotowania i przyjęcia wyśmienitego kandydata. “Po otrzymaniu słów, znaków i dotknięć brat Wolter zajął miejsce na wschodzie obok Mistrza. Jeden z braci z Kolumny Melpomeny włożył mu na głowę wieniec laurowy, który on pospiesznie zdjął. Mistrz opasał go fartuszkiem brata Helwecjusza, który wdowa po filozofie przekazała Loży Dziewięciu Sióstr”. Brat Lalande wygłosił strzelistą mowę na cześć Woltera, mówiąc: “Tak więc, drogi bracie, byłeś wolnomularzem przed nadaniem ci tego tytułu i wypełniałeś jego obowiązki, zanim się pod nim własnoręcznie podpisałeś”. Po tym następowały liczne hymny i akty dziękczynienia, wielu braci deklamowało swe własne wiersze, następnie wysłuchano symfonii. Wszystko to trwało bardzo długo, lecz schorowany Wolter dotrzymał do końca. Zdumiewające jest jednak, że tak późno dołączył Wolter do braci w fartuszkach… Jak podsumował to A. Nowicki: “Długa była droga Voltaire’a do masonerii. Najpierw przez przeszło czterdzieści lat prowadził odważną, szlachetną, wytrwałą walkę z przesądami, zabobonami, fanatyzmem, szerząc idee Oświecenia, racjonalizmu, humanizmu, tolerancji; dorobek myślowy masonerii był w owych czasach jeszcze bardzo skromny, to nie ona kształtowała poglądy i postawę Voltaire’a, ale on oddziaływał na rozwój poglądów i postaw kilku kolejnych pokoleń masonów, a zdecydował się na przystąpienie do masonerii wówczas, gdy niemal wszyscy ci, którzy go do niej przyjmowali, byli wolterianami” (Ex Oriente Lux, 1998). Po śmierci Woltera, w Paryżu odmówiono mu mszy i religijnego pochówku. Uroczystą ceremonię pożegnalną urządziła mu Loża Dziewięciu Sióstr. Miało to miejsce 28.11.1778 r. Obecny na niej był nawet Franklin. “Zaproszono na biesiadę wszystkie sztuki, muzyka przeplatała się z wierszem i prozą. Ledwo przebrzmiała symfonia, a już zastępowała ją oda, wzniosłe kantaty roztaczały nieustannie swój poetycko-muzyczny czar” (J. Orieux, Wolter, s. 777-778, 795).
Fartuszek Woltera, przechowywany w Muzeum Masonerii GOdF. Swój żywot loża zakończyła 70 lat po śmierci Woltera, 1848 r.
Lożę reaktywowano w 1913 r., pod numerem 447, w ramach Wielkiej Loży Francji. Obecnie pracuje ona w Rycie Szkockim Dawnym i Uznanym, co nie bardzo odpowiada duchowi pierwotnej loży.
Jako ciekawostkę można dodać, że w dniu 9.11.1997 r. w Brnie zainstalowano lożę Wielkiego Wschodu Szwajcarii nawiązującą do loży Dziewięciu Sióstr – “Lożę Wolter i Dziewięć Sióstr”
*
Zob. więcej: Guy Dumont, Les Neuf Soeurs, une Loge d’hier et d’aujourd’hui, “Le Journal” (Grande Loge de France), nr 56, grudzień 2004 – styczeń 2005, s. 18
W dniu 26 lutego 1784 roku odbyło się spotkanie deputowanych wszystkich lóż masońskich pracujących na terenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podjęli oni decyzję o powołaniu jednolitej masońskiej organizacji krajowej. Przyjęto nazwę Wielki Wschód Polski (napis na pieczęci: Wielki Wschód Polski y Litewski). Wielkim Mistrzem został Andrzej Mokronowski.
Wielki Wschód Francji (czyli późniejszy inspirator masonerii liberalnej i adogmatycznej) uznał ten akt powołania nowej obediencji i projekt jej postępowej i patriotycznej konstytucji, nawiązując z Wielkim Wschodem Polski przyjacielskie relacje, natomiast Wielka Loża Anglii (późniejsza Wielka Zjednoczona Loża Anglii – „Matka” wolnomularstwa konserwatywnego) nie uznała nowej obediencji. W następnych latach WWP ulegał licznym transformacjom (zmieniając nazwę i formę organizacji), działając jako Wielki Wschód Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego (1784–1793) a potem Wielki Wschód Narodowy Polski (1812–1821, do czasu wydania ukazu cara Aleksandra I z 25 września 1821, zamykającego loże wolnomularskie.).
Dopiero w latach 1910-1918, z pomocą Wielkiego Wschodu Francji powstało kilka nowych wielkowschodowych lóż, zrzeszając wielu wybitnych działaczy niepodległościowych i spółdzielców. Część braci z tych warsztatów wzięła udział w powołaniu Wielkiej Loży „Polacy Zjednoczeni”, przekształconej później w Wielką Lożę Narodową Polski (która wywodzi swój rodowód od Loży Narodowej Wielkiego Wschodu Polski, powołanej jeszcze w roku 1781), a pozostali kontynuowali działalność w nielicznych lożach pod patronatem Wielkiego Wschodu Francji.
Na początku lat 90. XX w. nowe loże wielkowschodowe w Polsce funkcjonowały również w ramach Wielkiego Wschodu Francji. Z czasem uniezależniły się, powołując w 1997 r. niezależną krajowa obediencję: Wielki Wschód Polski. Uroczystość ponownego wniesienia Świateł Wolnomularstwa do WWP miała miejsce 12.7.1997 r., a 13.7.1997 odbył się Konwent reaktywujący obediencję. Wielki Wschód Polski skupiał wówczas sześć lóż podległych wcześniej Wielkiemu Wschodowi Francji: cztery w Warszawie, jedną w Katowicach i jedną w Mikołowie (w tym Loża-Matka – Wolność Przywrócona w Warszawie). Wielki Wschód Polski został zarejestrowany jako stowarzyszenie w warszawskim sądzie wojewódzkim 14.11.1997 r. (nr KRS: 0000120900, sygnatura WA.XII NS-REJ.KRS/87318/16/404).
Afiliacje międzynarodowe
Wielki Wschód Polski jest członkiem AME czyli Europejskiego Sojuszu Wolnomularskiego, zrzeszającego wolnomularskie organizacje adogmatyczne.
Należy także do AACEE, to znaczy Adogmatycznego Stowarzyszenia Europy Centralnej i Wschodniej, grupującego najliczniejsze liberalne obediencje regionu.
Wolnomularze z WWP tworzą także Polską Grupę Narodową Uniwersalnej Ligi Masońskiej, zrzeszającej wolnomularzy różnych obediencji i rytów.
Wielki Wschód Polski stawia sobie następujące cele:
Poszukiwanie prawdy. Pogłębianie moralności. Stosowanie solidarności międzyludzkiej będącej doktryną moralną Wolnomularstwa. Praca nad poprawą sytuacji materialnej i moralnej oraz nad doskonaleniem umysłowym i społecznym ludzkości. Rozszerzanie na wszystkich członków ludzkości więzów braterskich łączących wolnomularzy na całym świecie; także krzewienie tej idei przykładem, w mowie i na piśmie. Pomaganie, oświecanie i ochranianie innych wolnomularzy, nawet z narażeniem życia, a także obrona ich przed niesprawiedliwością. Nauczanie szacunku dla pracy zarówno fizycznej jak i umysłowej. Propagowanie wśród swych członków zasad pomagania słabym, sprawiedliwości względem wszystkich, oddania Rodzinie, Ojczyźnie i Ludzkości oraz zachowania godności w stosunku do samego siebie. Obrona ideału świeckości i instytucji świeckich, które są wyrazem zasad rozumu, tolerancji i braterstwa.
Zasady prawne
Przez Wielki Wschód Polski rozumie się stowarzyszenie Lóż Wolnomularskich składających się z Wolnomularzy. Siedzibą Stowarzyszenia jest Warszawa. W obediencji Wielkiego Wschodu Polski znajdują się Loże stosujące jeden z obrządków uznanych przez Wielki Wschód Polski, przy czym żaden z nich nie jest najważniejszy. Niemniej wszystkie zebrania regulaminowe Wielki Wschód Polski przeprowadza są w obrządku francuskim. Loże Wolnomularskie rządzą się własnymi prawami. Posiadają prawa dyscyplinarne w stosunku do swoich członków oraz wszystkich Wolnomularzy, uczestniczących w ich pracach. Z wyjątkiem pogrzebów Loże powinny wstrzymać się od wszelkich manifestacji publicznych bez uprzedniej zgody Rady Zakonu. Loże nie mają prawa uczestniczyć w jakichkolwiek akcjach politycznych.
Konwent
Konwent to Zgromadzenie Ogólne Wielkiego Wschodu Polski, jest władzą prawodawczą Zakonu i składa się z Delegatów Lóż, których stanowią wszyscy członkowie Lóż posiadający stopień Mistrza. Konwent zbiera się raz do roku, na ogół w Dniu Niepodległości – 11 listopada (sesja zwyczajna).
Rada Zakonu
Rada Zakonu to organ wykonawczy WWP, składa się z Czcigodnych (przewodniczących) Lóż WWP, wybranych przedstawicieli Lóż (po dwóch z każdej Loży) oraz wybranych na Konwencie Urzędników (na trzy lata):
Wielkiego Mistrza Z-cy Wielkiego Mistrza ds. Wewnętrznych Z-cy Wielkiego Mistrza ds. Zagranicznych Wielkiego Mówcy Wielkiego Sekretarza Wielkiego Skarbnika Wielkiego Strażnika Pieczęci Wielkiego Eksperta Wielkiego Jałmużnika Wielkiego Odźwiernego
Loże WWP
Wielki Wschód ponownie pojawił się na ziemiach polskich dopiero w 1990 r., odrodził się w związku z ponownym zapaleniem świateł wolnomularskich po dekrecie rozwiązującym organizacje wolnomularskie i ich niebycie w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, kiedy została zainstalowana loża «Wolność Przywrócona » (otrzymała patent w grudniu 1990, jej światła zostały zapalone 26 kwietnia 1991). Nazwa podkreślała moment dziejowy Polski. Pierwsze inicjacje na poczet przyszłej loży miały miejsce 1 grudnia 1990r. w pałacyku w parku łazienkowskim przy pomocy braci z paryskiej loży Victor Schoelcher (GOdF). Przed wojną, w latach 1920-1938, istniała loża pod tą nazwą, lecz działała ona pod auspicjami Wielkiej Loży Narodowej Polski i skupiała głównie ludzi nauki i pióra. Należeli do niej wówczas m.in. Gabriel Narutowicz, prof. Jan Mazurkiewicz, prof. Mieczysław Michałowicz, prof. Janusz Groszkowski (powojenny prezes PAN).
Niezależnie, przy pomocy loży „l’Esperance” na Wsch. Lille, zainstalowana została w Polsce w roku 1991 loża „Nadzieja” na Wsch. Warszawy. Z loży „Nadzieja” zrodziły się w kolejnych latach loża “Jedność” na Wschodzie Katowic oraz loża „Tolerancja” na Wsch. Mikołowa. Te trzy loże pracowały w Rycie Szkockim Rektyfikowanym.
Z kolei z loży „Wolność Przywrócona” zrodziły się loże „Trzej Bracia” (21.5.1993) oraz „Europa” (11.3.1994). Obie na Wschodzie Warszawy. Loże wywodzące się z „Wolności Przywróconej” praktykują Ryt Francuski Nowoczesny.
W roku 1997 z inicjatywy Wielkiego Mistrza Andrzeja Nowickiego patronką WWP została Atena, która odtąd znajduje się na oficjalnej pieczęci stowarzyszenia. Wnioskodawca w uzasadnieniu napisał, że wizerunek Ateny to “personifikacja Wolnej Myśli Rozumnej, personifikacja racjonalizmu i humanizmu, personifikacja Kultury rozumianej jako świattwórców realnie obcnych w świecie cudownych dzieł ludzkich mózgów i ludzkich rąk oraz personifikacja tej zjednoczonej Europy, którą chcemy zbudować na fundamencie najcenniejszych wartości cywilizacji europejskiej”
Współpraca z organizacjami Wyższych Stopni
Wolnomularze Wielkiego Wschodu Polski mają możliwość dalszego rozwoju w strukturach wyższych stopni Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego aż do 33 i najwyższego stopnia w ramach Rady Najwyższej Polski, a także Rytu Francuskiego w Wielkiej Kapitule Generalnej Polski.
Wielki Wschód Polski nie powinien być mylony z tak zwanym “Wielkim Wschodem Rzeczypospolitej Polskiej“, nieregularną grupą powołaną do życia w roku 2017, której nazwa niestety jest tak podobna, że może wprowadzać w błąd.
